Σωματική τιμωρία: κακοποιεί σώμα και πνεύμα

Κάποτε η σωματική τιμωρία ήταν η καθημερινότητα πολλών παιδιών. Ακόμη και σήμερα εάν εμπλακεί κάποιος σε συζήτηση σχετικά με την αποτελεσματικότητα της σωματικής τιμωρίας, είναι σχεδόν βέβαιο ότι όλο και κάποιος θα ξεστομίσει το κλασικό “Και εμείς φάγαμε ξύλο, ως παιδιά. Τι πάθαμε;”. Σύμφωνα με τα τελευταία ερευνητικά δεδομένα, εάν σας τιμωρούσαν συχνά με σωματική τιμωρία και όντως δεν έχετε κάποια προβλήματα ψυχικής υγείας ή/και συμπεριφοράς, τότε μάλλον ανήκετε στους “τυχερούς”. Γιατί πλέον έχουμε στοιχεία πως η σωματική τιμωρία προκαλεί αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου, σε βαθμό που αυτό να αποτυπώνεται και στην ψυχική υγεία του θύματος.

Κακοποίηση παιδιών: μία πραγματικότητα

Η παιδική κακοποίηση είναι ένα θέμα που απασχολεί όλο και περισσότερο τις σύγχρονες κοινωνίες. Καθημερινά ερχόμαστε σε επαφή με ειδήσεις κακοποίησης παιδιών. Παιδιά που κακοποιήθηκαν σωματικά, ψυχολογικά ή σεξουαλικά, πλέον έχουν βρει τη φωνή τους και τολμούν να καταγγέλλουν τους κακοποιητές τους.

Μάλιστα, τις περισσότερες φορές το άτομο που θα προχωρήσει σε μια κακοποιητική συμπεριφορά εναντίον ενός ανήλικου παιδιού είναι άτομο που το παιδί εμπιστεύεται, και το οποίο έχει την άμεση εποπτεία του κακοποιημένου παιδιού, όπως είναι οι γονείς, συγγενείς ή και οι επαγγελματίες που εργάζονται με παιδιά. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την εικόνα που ίσως έχουν κάποιοι ότι όσοι θα κάνουν κακό στα παιδιά είναι άγνωστα, περίεργα, περιθωριακά άτομα που μπορεί να “δελεάσουν” τα παιδιά, ξεγελώντας τα ώστε να φύγουν από την προστασία των φροντιστών τους. Δυστυχώς, πολλές φορές ένας φροντιστής είναι αυτός που χτίζει βήμα-βήμα μία σχέση εμπιστοσύνης, εξάρτησης ή φόβου, στην οποία εγκλωβίζεται το παιδί που κακοποιείται, δημιουργώντας τύψεις στο παιδί ότι το ίδιο ευθύνεται για την κακοποίηση που υφίσταται.

Ευτυχώς, πλέον έχουμε καλύτερη ενημέρωση για θέματα διαπαιδαγώγησης και κακοποίησης, ευρισκόμενοι σε μία περίοδο όπου κυριαρχεί ένα σταδιακό άνοιγμα γονέων και εκπαιδευτικών προς τους ειδικούς ψυχικής υγείας. Επιπλέον, χάρη φυσικά και στη γιγάντωση ενός μαζικού κινήματος όπου τα θύματα κάθε είδους κακοποίησης λαμβάνουν μαζική υποστήριξη ώστε να βγουν και να μιλήσουν ανοιχτά, τα περιστατικά κακοποίησης γίνονται πιο γρήγορα γνωστά και τα θύματα λαμβάνουν πιο άμεση υποστήριξη. Παρόλο που πλέον το μυαλό των περισσότερων, όταν ακούν για κακοποίηση παιδιών, πηγαίνει στη σεξουαλική κακοποίηση, υπάρχει μια ακόμη σοβαρή κακοποίηση που μπορεί να συνεχίσει να συμβαίνει δίπλα μας και να περνάει απαρατήρητη: η σωματική κακοποίηση.

Πολλές φορές έχω μείνει άναυδος όταν έχει χρειαστεί να μιλήσω σε κοινό κυρίως γονέων για θέματα διαπαιδαγώγησης, γιατί όταν η συζήτηση φτάνει στην οριοθέτηση βλέπω ότι πολλοί γονείς ακόμη και σήμερα έχουν ταυτίσει την οριοθέτηση του παιδιού με τη σωματική τιμωρία. Η ταύτιση της θέσπισης ορίων αποκλειστικά και μόνο με μία βαθιά κακοποιητική πράξη θέτει τα θεμέλια για τη διαιώνιση πρακτικών που μόνο αρνητικές επιπτώσεις μπορεί να έχουν στην υγιή ανάπτυξη ενός παιδιού.

Οι επιπτώσεις της σωματικής βίας στο σώμα και την ψυχολογία των παιδιών

Η προστασία από τη σωματική βία είναι ένα αναφαίρετο Δικαίωμα των Παιδιών, σύμφωνα με τον ΟΗΕ

H σωματική τιμωρία, σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, είναι η πιο διαδεδομένη μορφή βίας εναντίον παιδιών [1]Council of Europe (2022). Corporal Punishment. Council of Europe Portal. Με τον όρο “σωματική βία” εννοούμε κάθε είδους τιμωρία από έναν φροντιστή προς ένα παιδί όπου γίνεται εσκεμμένη χρήση σωματικής βίας ώστε να προκαλέσει πόνο ή δυσφορία στο παιδί με στόχο την νουθέτησή του, τη διαπαιδαγώγησή του ή την τιμωρία του μετά από μία μη επιθυμητή (για τον φροντιστή) πράξη που έκανε το παιδί [2]American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (2014). Corporal Punishment in Schools. AACAP Portal . Ο ΟΗΕ στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού [3]ΟΗΕ (1989). Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Unicef προστατεύει τα παιδιά από κάθε είδους σωματική τιμωρία, δεσμεύοντας τις χώρες που έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση, να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για την εξάλειψη αυτής της μορφής ακραίας βίας εναντίον των πιο απροστάτευτων μελών των κοινωνιών μας. Είναι αξιοσημείωτο ότι μόνο οι ΗΠΑ δεν έχουν υπογράψει ακόμη επίσημα τη σχετική Σύμβαση, με αποτέλεσμα η σωματική τιμωρία να είναι ακόμη νόμιμη και να εφαρμόζεται σε πολλές Πολιτείες [4]American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (2014). Corporal Punishment in Schools. AACAP Portal.

Η σωματική τιμωρία έχει αποδειχθεί ότι όχι μόνο προκαλεί βλάβες σε σωματικό και ψυχολογικό επίπεδο, αλλά μάλιστα είναι ιδιαίτερα αναποτελεσματική ως μέθοδος διαπαιδαγώγησης, για πολλούς λόγους. Σε ένα πρώτο, επιφανειακό επίπεδο, δεν επιτρέπει στο παιδί να εκφραστεί, να υπερασπιστεί τον εαυτό του απέναντι σε έναν πανίσχυρο ενήλικα. Έπειτα, δεν συνδέει καθόλου την ανεπιθύμητη συμπεριφορά με τις φυσικές συνέπειες που έχει για το παιδί ή την οικογένεια, και έτσι το παιδί δεν αντιλαμβάνεται γιατί δεν πρέπει να επαναλάβει μια συμπεριφορά. Επιπλέον, τα παιδιά που υφίσταται σωματική βία μαθαίνουν ότι η βία είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος επιβολής και ίσως ο μοναδικός τρόπος για να πραγματοποιεί όσα θέλει να κάνει, κάτι που φυσικά ανοίγει έναν νέο κύκλο βίας καθώς το παιδί μεγαλώνει και ενηλικιώνεται.

Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι πως πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι τα παιδιά που υφίσταται σωματική τιμωρία παρουσιάζουν αλλαγές στον τρόπο που μεγαλώνει ο εγκέφαλός τους και στον τρόπο που επικοινωνούν οι νευρώνες μεταξύ τους. Για παράδειγμα, κάποιοι ερευνητές στο πανεπιστήμιο της Φλόριντα, αποφάσισαν να κάνουν ένα πείραμα για να διαπιστώσουν αυτές τις αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου [5]Kreshnik Burani, C.J. Brush, Chandler Spahr, George M. Slavich, Alexandria Meyer, Greg Hajcak. Corporal Punishment is Uniquely Associated with a Greater Neural Response to Errors and Blunted Neural Response to Rewards in Adolescence. Biological Psychiatry: Cognitive Neuroscience and Neuroimaging, 2022; DOI: 10.1016/j.bpsc.2022.09.004 . Έβαλαν μία ομάδα παιδιών, αγοριών και κοριτσιών, ηλικίας 11-14 ετών να παίξουν ένα βιντεοπαιχνίδι ενώ μετρούσαν την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου τους. Το βιντεοπαιχνίδι ήταν έτσι κατασκευασμένο ώστε τα παιδιά να κάνουν λάθη στο ζητούμενο αλλά και να επιβραβεύονται. Έτσι, μπόρεσαν να δημιουργήσουν δύο προφίλ λειτουργίας του εγκεφάλου για κάθε παιδί: το νευρολογικό προφίλ ανταπόκρισης στα λάθη και το νευρολογικό προφίλ ανταπόκρισης στις ανταμοιβές. Δύο χρόνια μετά, τα παιδιά και οι γονείς συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια που μετρούσαν συμπτώματα ψυχικών διαταραχών όπως το άγχος και η κατάθλιψη και τις μεθόδους διαπαιδαγώγησης που χρησιμοποιούσαν οι γονείς.

Όπως ίσως το περίμενε κανείς, τα παιδιά στα οποία χρησιμοποιούνταν η σωματική τιμωρία ως μέθοδος διαπαιδαγώγησης, είχαν αυξημένη πιθανότητα ανάπτυξης συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους, σε σχέση με τα παιδιά των οποίων οι γονείς απέφευγαν να χρησιμοποιήσουν τέτοιου είδους μεθόδους. Αντίστοιχα, αυτό που είδαν οι ερευνητές ήταν ότι ο εγκέφαλος των παιδιών που βίωναν σωματική τιμωρία παρουσίαζε αυξημένη αντίδραση σε σχέση με το αναμενόμενο όταν τα παιδιά έκαναν λάθη και μειωμένη αντίδραση σε σχέση με το αναμενόμενο όταν λάμβαναν ανταμοιβή. Με απλά λόγια, ο εγκέφαλος είχε μάθει να είναι υπερευαίσθητος σε όσα τα παιδιά αντιλαμβάνονταν ως λάθη και αναίσθητος στις ανταμοιβές.

Η σωματική τιμωρία “χτίζει” έναν εγκέφαλο και κατ’ επέκταση ένα άτομο που είναι υπερευαίσθητο στα λάθη, που τιμωρεί ουσιαστικά τον εαυτό του γι’αυτά πολύ πριν έρθει η σωματική τιμωρία. Η αυτο-τιμωρία αυτή όμως που έρχεται να προστεθεί στο σωματικό πόνο είναι πρόδρομος ανάπτυξης ψυχικών διαταραχών τόσο κατά την εφηβεία, όσο και κατά την ενήλικη ζωή. Εάν θέλουμε να προστατεύσουμε τα παιδιά μας από αυτές τις καταστάσεις, το πρώτο βήμα είναι απλό: διαγράφουμε τη σωματική τιμωρία. Ακόμη και εάν εμείς την έχουμε υποστεί ως παιδιά, σε απολύτως καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι δεν θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στα δικά μας παιδιά.

Φωτογραφίες

Το κείμενο προσφέρεται με άδεια "Creative Commons Αναφορά Δημιουργού 4.0 Διεθνές". Μπορείτε να αντιγράψετε και να μοιραστείτε το κείμενο δίχως να το αλλάξετε και αποκλειστικά για μη εμπορική χρήση, μόνο εφόσον αναφέρετε τον συντάκτη και την πηγή. Για οποιαδήποτε άλλη χρήση και άρση των περιορισμών απαιτείται η γραπτή άδεια του συντάκτη.

Σας άρεσε; Υποστηρίξτε το Ψυχολογείν ☕
Δημήτρης Αγοραστός
Latest posts by Δημήτρης Αγοραστός (see all)

Πηγές / Διαβάστε περισσότερα

Πηγές / Διαβάστε περισσότερα
↑1 Council of Europe (2022). Corporal Punishment. Council of Europe Portal
↑2, ↑4 American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (2014). Corporal Punishment in Schools. AACAP Portal
↑3 ΟΗΕ (1989). Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Unicef
↑5 Kreshnik Burani, C.J. Brush, Chandler Spahr, George M. Slavich, Alexandria Meyer, Greg Hajcak. Corporal Punishment is Uniquely Associated with a Greater Neural Response to Errors and Blunted Neural Response to Rewards in Adolescence. Biological Psychiatry: Cognitive Neuroscience and Neuroimaging, 2022; DOI: 10.1016/j.bpsc.2022.09.004

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής / Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ): Τι είναι;