Τα χαρισματικά παιδιά και οι διεθνείς πρακτικές εκπαίδευσής τους
Με τον όρο χαρισματικά παιδιά ορίζονται αυτά τα παιδιά που παρουσιάζουν ιδιαίτερα υψηλή επίδοση -εν συγκρίσει με τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικιακής τους ομάδας- σε ακαδημαϊκά και γνωστικά έργα, σε τέχνες, σε καλλιτεχνικά έργα ή σε έργα που απαιτούν υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη.
Τα χαρισματικά παιδιά είναι διαφορετικά μεταξύ τους και παρουσιάζουν υψηλές επιδόσεις σε διαφορετικούς τομείς. Ένα χαρισματικό παιδί σε έναν τομέα δεν παρουσιάζει την ίδια συμπεριφορά και το γνωστικό προφίλ με ένα άλλο χαρισματικό παιδί σε έναν τρίτο τομέα. Γενικότερα, στο γνωστικό τομέα, τα παιδιά αυτά μπορεί να παρουσιάζουν ιδιαίτερες ικανότητες επίλυσης μαθηματικών ή πρακτικών προβλημάτων, επιδεικνύοντας ιδιαίτερα αναλυτική σκέψη, αντίληψη αφηρημένων εννοιών, ευρύ λεξιλόγιο, ειλικρινή ακαδημαϊκή περιέργεια αλλά και κριτική σκέψη σε βαθμό κατά πολύ υψηλότερο από το αναμενόμενο για την ηλικία τους επίπεδο. Αντίστοιχα, όσον αφορά τις δημιουργικές ικανότητες, μπορεί να έχουν ένα προφίλ ιδιαίτερα δημιουργικών παιδιών, με καλή αίσθηση του χιούμορ, μεγάλη φαντασία, ευελιξία στην ανταπόκριση στις απαιτήσεις διαφόρων έργων, ικανότητα να εργάζονται ιδιαιτέρως ανεξάρτητα αλλά και να έχουν μία ανοιχτή στάση απέναντι σε νέα ερεθίσματα και γνώσεις.
Στο συναισθηματικό και συμπεριφορικό τομέα τα χαρισματικά παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν ασυνήθιστα υψηλή ενσυναίσθηση και συναισθηματική νοημοσύνη, υψηλές προσδοκίες τόσο από τους ίδιους όσο και από τα άτομα του περιβάλλοντός τους, υψηλά επίπεδα αυτεπίγνωσης και ηθικής σκέψης, όπως επίσης και να είναι επίμονα και αποφασιστικά να δουλέψουν προς τους στόχους που έχουν θέσει. Οι ιδιαίτερες ικανότητες και οι γνωστικές και ακαδημαϊκές ανάγκες των παιδιών αυτών, οι οποίες εκφράζονται σε ένα περιβάλλον που δεν είναι σε θέση να τις καλύψει απόλυτα μπορεί να έχει αντίκτυπο στη συμπεριφορά τους. Οι ιδιαίτερες ικανότητες και οι ιδιαιτερότητες των παιδιών αυτών απαιτούν και την κατάλληλη αντιμετώπιση αλλά και προσαρμογή του περιβάλλοντός τους ως προς αυτές.
Εντοπισμός χαρισματικών παιδιών
Ο εντοπισμός των χαρισματικών παιδιών γίνεται συνήθως πρωτογενώς από τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι μέσα από την καθημερινή πρακτική τους αντιλαμβάνονται ότι κάποιοι μαθητές έχουν μία εξαιρετική απόδοση είτε σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα, στο σύνολο των διδασκόμενων μαθημάτων, ή ότι έχουν ιδιαίτερες ικανότητες που κάνουν την εμφάνισή τους σε πιο ελεύθερες δραστηριότητες ή στις κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις με τα άλλα παιδιά.
Εφόσον έχει εντοπιστεί ένα παιδί με ιδιαίτερες κλίσεις, τότε ακολουθεί η πιο αντικειμενική αξιολόγηση των ικανοτήτων του μέσω μίας διαδικασίας η οποία περιλαμβάνει τη χορήγηση σταθμισμένων δοκιμασιών που είναι σε θέση να σκιαγραφήσουν το νοομετρικό προφίλ και τις ιδιαίτερες ικανότητές τους στα ακαδημαϊκά έργα, συγκρίνοντας τη επίδοσή τους με τη μέση αναμενόμενη επίδοση των παιδιών της ηλικιακής τους ομάδας στον πληθυσμό στον οποίο ανήκουν. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι ο υψηλός δείκτης νοημοσύνης δεν ταυτίζεται με την χαρισματικότητα, η οποία απαιτεί μία πιο σφαιρική αξιολόγηση συγκεκριμένων γνωστικών, ακαδημαϊκών, καλλιτεχνικών και άλλων συγκεκριμένων ικανοτήτων, ανάλογα με το κάθε παιδί.
Εκπαιδευτικά περιβάλλοντα για χαρισματικά παιδιά
Επί του παρόντος στην Ελλάδα δεν υφίσταται ένα σαφές εκπαιδευτικό πλαίσιο το οποίο να πλαισιώνει τις περιπτώσεις των χαρισματικών παιδιών, ανταποκρινόμενο στις αυξημένες, εξατομικευμένες εκπαιδευτικές ανάγκες και ικανότητες των παιδιών αυτών. Για να ανταποκριθεί το εκπαιδευτικό σύστημα στις ανάγκες των χαρισματικών παιδιών είτε τα σχολεία θα πρέπει να προσαρμόσουν το πρόγραμμά τους ή να δημιουργηθούν νέα ανεξάρτητα προγράμματα που να επιτρέψουν στα παιδιά να κατακτήσουν σημαντικές ικανότητες και στρατηγικές ώστε να αξιοποιήσουν το υψηλό νοητικό, γνωστικό και ακαδημαϊκό δυναμικό τους, διατηρώντας ταυτόχρονα τον ενθουσιασμό τους και την εγγενή περιέργειά τους για γνώση, δίχως να στερούνται την απαραίτητη κοινωνική επαφή και αλληλεπίδραση με τις κοινωνικές ομάδες που τα ίδια τα παιδιά αισθάνονται άνετα να συναναστρέφονται.
Ιδανικά, τα περιβάλλοντα αυτά πρέπει να είναι πλούσια σε ερεθίσματα, δίνοντας την δυνατότητα στους μαθητές να ανταποκριθούν σε γνωστικές προκλήσεις μέσα από ένα κλίμα δημιουργικότητας. Παρόλο που γενικότερα το εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει να ανταποκρίνεται με αυτόν τον τρόπο στις ιδιαίτερες ανάγκες όλων των μαθητών, αυτό που κάνει τα προγράμματα χαρισματικών παιδιών να διαφέρουν από τα υπόλοιπα είναι αφενός το εύρος των δραστηριοτήτων και θεματικών που καλύπτονται από το πρόγραμμα αλλά και το βάθος στο οποίο πρέπει να φτάσουν τα προγράμματα αυτά ώστε να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες των χαρισματικών μαθητών.
Σε μία σύγχρονη τάξη, ο εκπαιδευτικός καλείται να δημιουργήσει ένα κλίμα συνεκπαίδευσης το οποίο να καλύπτει τους μαθητές με όλο το εύρος ικανοτήτων και εξατομικευμένων ιδιαιτεροτήτων. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των παιδιών που διαφοροποιούνται από το μέσο γνωστικό και ακαδημαϊκό προφίλ της τάξης, τόσο δυσκολότερο είναι το έργο του εκπαιδευτικού. Επιπλέον, ένας σημαντικός παράγοντας ο οποίος πρέπει να λαμβάνεται υπόψη είναι το εύρος της εκπαίδευσης που έχει λάβει ο εκπαιδευτικός ώστε να ανταποκριθεί στις ιδιαίτερες ακαδημαϊκές ανάγκες των μαθητών, εν προκειμένω όσων χαρακτηρίζονται ως χαρισματικοί. Εάν το εκπαιδευτικό προσωπικό δεν έχει την κατάλληλη εκπαίδευση ώστε να προσεγγίσουν τους χαρισματικούς μαθητές, κεντρίζοντας το ενδιαφέρον τους και ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη των εσωτερικών τους κινήτρων, τότε η συνεκπαίδευση και η ανάπτυξη εκπαιδευτικών έργων μπορεί να είναι ελλιπής. Η ανάγκη των χαρισματικών μαθητών να εμβαθύνουν στα υπό παράδοση θέματα σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό εν συγκρίσει με τους συμμαθητές τους μπορεί να γίνει μία πρόκληση αφενός για τους εκπαιδευτικούς αλλά και αφετέρου και για τους γονείς.
Η ύπαρξη συγκεκριμένων, δομημένων εκπαιδευτικών πλαισίων και προγραμμάτων, είτε στα πλαίσια της συνεκπαίδευσης, είτε υπό τη μορφή εμπλουτισμένων εκπαιδευτικών επιλογών για τους χαρισματικούς μαθητές είναι μία αναγκαιότητα που αναγνωρίζεται σε πολλά εκπαιδευτικά πλαίσια του εξωτερικού.
Διεθνείς πρακτικές υποστήριξης χαρισματικών παιδιών
Η διεθνής πρακτική προσέγγισης και υποστήριξης των χαρισματικών παιδιών παρουσιάζει μία πληθώρα προγραμμάτων που παρόλο που έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις, στοχεύουν στην αξιοποίηση και ανάπτυξη των ταλέντων των μαθητών που έχουν ιδιαίτερα ταλέντα. Όπως θα δούμε και στη σύνοψη κάποιων χαρακτηριστικών προσεγγίσεων που ακολουθεί, τα προγράμματα στοχεύουν σε ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω: α)στην ανάπτυξη υποστηρικτικών προγραμμάτων συμπληρωματικά ως προς το γενικό πρόγραμμα που ακολουθούν οι μαθητές και οι μαθήτριες με τους συνομιλήκους τους β)στην ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου ξεχωριστού προγράμματος σπουδών αποκλειστικά για χαρισματικούς μαθητές και μαθήτριες, γ) στη δημιουργία υποστηρικτικών υπηρεσιών τόσο για τους μαθητές όσο και τους γονείς και τους ειδικούς επαγγελματίες που καλούνται να δουλέψουν με χαρισματικά παιδιά και δ)την παροχή εκπαιδευτικών επιλογών και παροχών στους χαρισματικούς μαθητές εντός του υπάρχοντος εκπαιδευτικού πλαισίου όπως είναι η πρόωρη εγγραφή τους σε μεγαλύτερες τάξεις ή σε πανεπιστημιακές σχολές.
Πιο συγκεκριμένα, ορισμένες από τις διεθνείς πρακτικές υποστήριξης χαρισματικών παιδιών είναι οι ακόλουθες:
Επιτάχυνση φοίτησης: Οι χαρισματικοί μαθητές προάγονται σε επόμενες τάξεις, ανάλογα με τις γνωστικές και μαθησιακές τους ικανότητες ή ολοκληρώνουν τη φοίτησή τους στις τάξεις στις οποίες φοιτούν σε μικρότερο χρονικό διάστημα ώστε να καλύψουν την ύλη πολλών τάξεων σε έναν ρυθμό ανάλογο των ικανοτήτων τους. Μέσα στο πλαίσιο της επιτάχυνσης ορισμένα εκπαιδευτικά πλαίσια επιτρέπουν στους χαρισματικούς μαθητές να προχωρήσουν πιο γρήγορα σε συγκεκριμένα μαθήματα και θεματικές όπου παρουσιάζουν την ιδιαίτερη κλίση τους. Ανάλογα με το εκπαιδευτικό σύστημα και εφόσον υποστηρίζεται από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, σε ορισμένες χώρες, όπως είναι οι ΗΠΑ, επιτρέπεται η εγγραφή χαρισματικών μαθητών σε πανεπιστημιακές σχολές μέσω προγραμμάτων πρόωρης εγγραφής.
Ομαδική μάθηση: Μία ακόμη πρακτική είναι η ομαδοποίηση χαρισματικών παιδιών και η διδασκαλία τους σε μία ειδική τάξη εντός της εκπαιδευτικής δομής όπου βρίσκονται και οι συνομίληκοί τους. Η διδασκαλία είναι προσαρμοσμένη στις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών, εμπλουτισμένη στο βαθμό που να κρατάει το ενδιαφέρον τους και σε έναν ρυθμό ανάλογο του εκπαιδευτικού επιπέδου τους.
Ομάδες εργασίας: Στις εκπαιδευτικές δομές όπου υλοποιούνται οι ομάδες εργασίας σκοπός είναι ο εμπλουτισμός της μαθησιακής διαδικασίας, ενθαρρύνοντας τους μαθητές να εμπλουτίσουν τις γνώσεις με βασικό πυρήνα συγκεκριμένες θεματικές (π.χ. ιστορικά γεγονότα, συγκεκριμένες επιστήμες κ.α.), οργανώνοντας εκπαιδευτικές δραστηριότητες εντός του σχολικού ωραρίου. Η ύπαρξη τέτοιων ομάδων εργασίας επιτρέπει στους χαρισματικούς μαθητές να εμβαθύνουν τη μελέτη σε θεματικές του ενδιαφέροντός τους, ενώ ταυτόχρονα δεν διαφοροποιούνται από τους υπόλοιπους μαθητές οι οποίοι επίσης συμμετέχουν σε αυτές.
Διαφοροποιημένη μάθηση και εμπλουτισμός υλικού: Η λογική της διαφοροποιημένης μάθησης σε χαρισματικούς μαθητές είναι η παροχή εμπλουτισμένου υλικού εντός της τάξης, το οποίο αποτελεί μία επιπλέον πρόκληση για τους χαρισματικούς μαθητές ώστε να παραμένουν προσηλωμένοι κατά το μάθημα.
Ολοκληρωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα: Σε ορισμένες χώρες (π.χ. ΗΠΑ, Γερμανία) υπάρχουν εκπαιδευτικές δομές που αφιερώνουν το σύνολο του προγράμματός τους αποκλειστικά και μόνο σε χαρισματικούς μαθητές. Το πλεονέκτημα ύπαρξης τέτοιων δομών είναι πως οι μαθητές λαμβάνουν συνολική υποστήριξη από εξειδικευμένο προσωπικό, ενώ τόσο το εκπαιδευτικό υλικό όσο και η εκπαιδευτική διαδικασία είναι προσανατολισμένα στις ιδιαίτερες ανάγκες των συγκεκριμένων μαθητών.
Προγράμματα εξωσχολικής απασχόλησης: Η ύπαρξη προγραμμάτων εξωσχολικής απασχόλησης χαρισματικών παιδιών επιτρέπει σε αυτά τα παιδιά να παραμείνουν εντός του σχολικού τους πλαισίου δίνοντας όμως τη δυνατότητα να απασχοληθούν σε μία πληθώρα δραστηριοτήτων σε ώρες και περιόδους εκτός σχολικού ωραρίου και πλαισίου. Οι χαρισματικοί μαθητές συμμετέχουν σε συγκεκριμένες δράσεις εκπαιδευτικής ή άλλης φύσεως προσανατολισμένες στις ανάγκες και τις ικανότητές τους, ενώ ταυτόχρονα έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με άλλα παιδιά με ανάλογες ικανότητες και να συνεργαστούν ή να διαγωνιστούν σε εθνικούς και διεθνείς διαγωνισμούς για ταλαντούχα παιδιά. Τέτοια προγράμματα μπορεί να έχουν τη μορφή κέντρων δημιουργικής απασχόλησης ή κατασκηνώσεων κατά τις περιόδους που τα σχολεία είναι κλειστά.
Ενδεικτικά παραδείγματα εκπαιδευτικών προγραμμάτων για χαρισματικά παιδιά
Α. Κέντρο για Χαρισματικά – Ταλαντούχα Παιδιά (Κολλέγιο Ανατόλια)
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εκπαιδευτικού προγράμματος στην Ελλάδα το οποίο εξυπηρετεί τις ανάγκες της ιδιαίτερης ομάδας των χαρισματικών παιδιών είναι αυτό που διοργανώνει το το Κέντρο για Χαρισματικά – Ταλαντούχα Παιδιά του Κολλεγίου Ανατόλια στη Θεσσαλονίκη σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins. Το Κέντρο ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2013, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων της Ελλάδας και του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου. Βασικός κορμός της συγκεκριμένης δράσης είναι η διοργάνωση διαδικτυακών προγραμμάτων, διήμερων εκπαιδευτικών εκδηλώσεων αλλά και θερινά προγράμματα διάρκειας τριών εβδομάδων, τα οποία είναι ειδικά σχεδιασμένα για παιδιά με εξαιρετικές ακαδημαϊκές ικανότητες, ενσωματώνοντας καινοτόμες και πρωτοποριακές μεθόδους διδασκαλίας για το συγκεκριμένο μαθητικό πληθυσμό. Το πρόγραμμα είναι βασισμένο στο “Center for Talented Youth” του John Hopkins Center for Talented Youth (CTY) του Πανεπιστημίου John Hopkins, το οποίο προσφέρει αντίστοιχες δραστηριότητες σε μαθητές που έχουν χαρακτηριστεί ως χαρισματικοί βάσει αξιολόγησης από το ίδιο το CTY.
Για τον εντοπισμό των χαρισματικών μαθητών το Κέντρο για Χαρισματικά – Ταλαντούχα Παιδιά αξιοποιεί δύο δοκιμασίες του Πανεπιστημίου του Johns Hopkins: το School and College Ability Test (SCAT) και το Spatial Test Battery (STB), τα οποία εξετάζουν την ικανότητα στη γλωσσική και τη μαθηματική λογική. Οι μαθητές οι οποίοι βάσει των αξιολογήσεων -όπως αυτές αντικατοπτρίζονται από την επίδοσή τους στις δύο αυτές δοκιμασίες- χαρακτηρίζονται ως χαρισματικοί έχουν το δικαίωμα συμμετοχής στις δραστηριότητες του Κέντρου. Οι δραστηριότητες αυτές είναι εξωσχολικές και ανεξάρτητες από τη λειτουργία του τυπικού σχολείου, εμπλουτίζοντας τη μαθησιακή εμπειρία των μαθητών και δίνοντάς τους την ευκαιρία να εμβαθύνουν σε γνωστικούς τομείς του ενδιαφέροντός τους.
Β. Sächsisches Landesgymnasium Sankt Afra zu Meißen, Γερμανία
Το Sächsisches Landesgymnasium Sankt Afra zu Meißen είναι ένα οικοτροφείο στη Γερμανία το οποίο στοχεύει συγκεκριμένα στην εκπαίδευση και την κοινωνική πρόοδο χαρισματικών μαθητών από όλη τη Γερμανία. Το πρόγραμμα του ιδρύματος είναι χρηματοδοτούμενο από την γερμανική κυβέρνηση και λειτουργεί ως σχολείο πρότυπο για παρόμοια σχολεία στη Γερμανία και τον υπόλοιπο κόσμο. Οι μαθητές του σχολείου έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν ολοκληρωμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες οι οποίες είναι διαμορφωμένες στις συγκεκριμένες υψηλότερες εκπαιδευτικές ανάγκες τους, ενώ το εκπαιδευτικό προσωπικό είναι εξειδικευμένο ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθεί επαρκώς σε αυτές. Το οικοτροφείο προσφέρει μία σφαιρική εκπαίδευση και ένα μεγάλο εύρος ελεύθερων ατομικών και ομαδικών δραστηριοτήτων ώστε οι μαθητές να μπορούν να αναπτύξουν σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βαθμό τις ικανότητές τους με συνομήλικους με ανάλογα ενδιαφέροντα και ικανότητες.
Γ. National Association for Gifted Children (NAGC)
O NAGC είναι ένας οργανισμός στο ΗΒ και στις ΗΠΑ που στοχεύει στην υποστήριξη των χαρισματικών παιδιών, του οικογενειακού τους περιβάλλοντος αλλά και των επαγγελματιών που καλούνται να εργαστούν με αυτά τα παιδιά στο εκπαιδευτικό πλαίσιο ή σε τρίτα πλαίσια. Ο οργανισμός αυτός αρχικά αξιολογεί τις ικανότητες αλλά και τις ιδιαίτερες ανάγκες -εκπαιδευτικές, ψυχολογικές και κοινωνικές- των χαρισματικών παιδιών μετά από σχετικό αίτημα των γονέων. Έπειτα, ενημερώνουν τους γονείς,τις εκπαιδευτικές δομές αλλά και τους επαγγελματίες που δουλεύουν με τα παιδιά σχετικά με ευρήματά τους, υποστηρίζοντάς τους στη δημιουργία και υλοποίηση εξατομικευμένων προγραμμάτων ώστε οι μαθητές αυτοί να υποστηριχθούν στους τομείς που χρήζουν υποστήριξης και να ενθαρρυνθούν να αξιοποιήσουν τις ικανότητές τους. Επιπροσθέτως, μέσα από προγράμματα εκπαίδευσης για επαγγελματίες στο εκπαιδευτικό πλαίσιο και σε τομείς που δύναται να σχετίζονται με την υποστήριξη χαρισματικών παιδιών, στοχεύουν στην ανάπτυξη επαγγελματικών δεξιοτήτων κατάλληλα προσαρμοσμένων στις ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών.
Εισαγωγική Εικόνα
- Αλληλεγγύη: ο δρόμος για την ευτυχία - 4 Ιανουαρίου, 2022
- Νέα Ψυχολογίας (30 Σεπτεμβρίου 2021) - 30 Σεπτεμβρίου, 2021
- Δυσκολίες όρασης: ψυχοκοινωνικές προκλήσεις - 23 Σεπτεμβρίου, 2021