Γονείς “ελικόπτερα”: ποιοι είναι και γιατί παίρνουν αυτό το ρόλο;
Τα τελευταία χρόνια ένας νέος όρος έχει κάνει την εμφάνισή του όταν αναφερόμαστε στον τρόπο με τον οποίο οι γονείς εμπλέκονται στη μάθηση και ανάπτυξη των παιδιών τους: οι γονείς “ελικόπτερα”.
Ποιοι είναι οι γονείς “ελικόπτερα”;
Πρόκειται για γονείς που έχουν μεγάλη εμπλοκή, προσπαθώντας να καλύψουν τις ανάγκες των παιδιών τους, αναλαμβάνοντας πολλές φορές ακόμη και υποχρεώσεις που θα έπρεπε να είναι σε θέση να φέρουν εις πέρας και μόνα τους. Σχηματικά, μπορούμε να φανταστούμε τους γονείς αυτούς σαν ελικόπτερα που ίπτανται πάνω από τα παιδιά – μαθητές, παρακολουθώντας κάθε τους κίνηση και επεμβαίνοντας άμεσα για να τα προστατεύσουν και να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες τους. Το κέντρο του ενδιαφέροντος των γονέων είναι το παιδί και προσπαθούν να εξαφανίσουν οτιδήποτε τους φαίνεται ως εμπόδιο στην πορεία του.
Φυσικά, το ενδιαφέρον των γονέων για τις ανάγκες των παιδιών είναι κάτι εξαιρετικά θετικό και θεμιτό, όπως επίσης και η απαραίτητη υποστήριξη που πρέπει να είναι σε θέση να προσφέρουν στα παιδιά, ώστε αυτά να ανακαλύψουν τις δυνάμεις τους, να αναπτύξουν τα ταλέντα τους και να ανταπεξέλθουν στην καθημερινότητά τους καθώς αναπτύσσονται. Αυτό που όμως έχει αρνητικό αντίκτυπο στη μάθηση και την ανάπτυξη των παιδιών είναι η “υπερεμπλοκή” των γονέων (όπου γονείς, εννοούμε τους κύριους φροντιστές των παιδιών, οι οποίοι σε κάποιες περιπτώσεις φυσικά μπορεί να μην είναι οι φυσικοί γονείς αλλά άλλοι συγγενείς ή πρόσωπα που έχουν αναλάβει τη φροντίδα τους).
Η υπερβολική εμπλοκή των γονέων, η υπερπροστασία και ο ζήλος που δείχνουν για την κάλυψη των αναγκών του παιδιού τους, μπορεί να επεκτείνεται στο σύνολο των πτυχών της ζωής του, όπως είναι το σχολείο, τα χόμπι, τα αθλήματα ή ακόμη και ο τρόπος που παίζουν με τους φίλους τους. Η εμπλοκή των γονέων “ελικόπτερα” δεν αφορά μόνο τις μικρές ηλικίες. Η υπερβολική εμπλοκή και ο έλεγχος στη ζωή του παιδιού τους μπορεί να συνεχίσει να λαμβάνει χώρα και σε μεγαλύτερες ηλικίες ή ακόμη και μετά την ενηλικίωσή του.
Για παράδειγμα, οι γονείς αυτοί μπορεί να προσπαθούν να λύσουν οι ίδιοι τις ασκήσεις που έχει το παιδί για το σπίτι, μπορεί να εμφανίζονται σχεδόν καθημερινά στο σχολείο για να υπερασπιστούν το παιδί τους απέναντι σε “αδικίες” που θεωρούν ότι έχουν γίνει εις βάρος του, μπορεί να το παίρνουν τηλέφωνο πολλές φορές μέσα στην ημέρα για να ελέγξουν με ακρίβεια τι κάνει, μπορεί να αναλαμβάνουν δικές του υποχρεώσεις όταν αυτό μεγαλώσει και ενηλικιωθεί (π.χ. καθάρισμα του φοιτητικού σπιτιού, μαγείρεμα, πληρωμή λογαριασμών, πληρωμή τρίτων για ολοκλήρωση εκπαιδευτικών εργασιών του παιδιού).
Γιατί κάποιοι γονείς γίνονται “ελικόπτερα”;
Παρόλο που όλοι οι γονείς ενδιαφέρονται για το καλό των παιδιών τους, δεν αναπτύσσουν όλοι αυτή την υπερπροστατευτική συμπεριφορά. Τι είναι λοιπόν αυτό που ωθεί κάποιους γονείς να έχουν αναλάβει αυτό το ρόλο; Οι ειδικοί που έχουν μελετήσει το φαινόμενο έχουν εντοπίσει πολλές πιθανές απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα.
Από μία κοινωνιολογική σκοπιά, παρατηρούμε ότι μειώνεται ο αριθμός των παιδιών ανά οικογένεια τις τελευταίες δεκαετίες, γεγονός που σημαίνει ότι όλοι οι διαθέσιμοι πόροι – φυσικοί, οικονομικοί και ψυχολογικοί – εστιάζουν στις ανάγκες λίγων παιδιών, με αποτέλεσμα οι γονείς να στρέφουν την προσοχή τους και να δίνουν όλη τους την ενέργεια στο ένα ή δύο παιδιά τους [1]Strauss, V. (2006). Putting parents in their place: outside class. Washington Post, 21. . Η “επιτυχία” του μοναδικού παιδιού της οικογένειας μπορεί να γίνει αυτοσκοπός, με αποτέλεσμα οι γονείς να γίνονται κάθετοι και σε ότι αφορά αυτή την επιτυχία. Όλα επιτρέπονται, αρκεί το παιδί να μην δυσκολευτεί και να “πετύχει”: ακόμη και η χρήση ανέντιμων μέσων (π.χ. κάνουν οι ίδιοι σχολικές εργασίες του παιδιού, πληρώνουν κάποιον να γράψει τη διπλωματική εργασία του παιδιού) ή η δικαιολόγηση όλων συμπεριφορών του παιδιού (π.χ. το παιδί ναι μεν χτύπησε κάποιους άλλους, αλλά αυτό δεν πειράζει γιατί έτσι είναι η ζωή εκεί έξω).
Σε ατομικό – ψυχολογικό επίπεδο, η έρευνα των γονέων “ελικόπτερα” στρέφεται στα ιδιαίτερα ατομικά χαρακτηριστικά και τα στοιχεία της προσωπικότητας τους, τα οποία αυξάνουν τις πιθανότητες να λειτουργήσουν υπερπροστατευτικά απέναντι στα παιδιά τους. Η έως τώρα έρευνα έχει υποδείξει τρία κυρίως ατομικά στοιχεία των γονέων “ελικόπτερα”: την τελειομανία, το αυξημένο άγχος και την μειωμένη αυτοεκτίμηση.
Η τελειομανία αναφέρεται στην ανάγκη να είμαστε άψογοι σε όλα, να κυνηγάμε την απόλυτη επιτυχία και να συνδέουμε αυτή την επιτυχία με υψηλούς -ακόμη και άπιαστους- στόχους. Η τελειομανία οδηγεί βεβαίως στην απογοήτευση καθώς όταν θέτουμε άπιαστους στόχους, τείνουμε να μην τους πετυχαίνουμε, με αποτέλεσμα να αισθανόμαστε άσχημα με τον εαυτό μας. Οι τελειομανείς γονείς βλέπουν τις πράξεις των παιδιών τους (επιτυχημένες ή μη) ως προέκταση των δικών τους πράξεων. Η επιτυχία του παιδιού τους μεταφράζεται ως δική τους επιτυχία και η αποτυχία ως προσωπική τους αποτυχία. Έχοντας οι ίδιοι την εσωτερική ανάγκη να πετυχαίνουν και οι άλλοι να τους το αναγνωρίζουν, προσπαθούν να κάνουν και το παιδί τους να πετύχει πάση θυσία. Πράγματι, τα διαθέσιμα ερευνητικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι η τελειομανία είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των γονέων “ελικόπτερα” [2]Chris Segrin, Tricia J. Burke, Trevor Kauer. Overparenting is associated with perfectionism in parents of young adults.. Couple and Family Psychology: Research and Practice, 2020; 9 (3): 181 DOI: 10.1037/cfp0000143 .
Στην ίδια έρευνα αναφέρεται και μία σύνδεση μεταξύ του αυξημένου άγχους των γονέων και της υπερπροστατευτικής συμπεριφοράς. Οι γονείς που αγχώνονται πολύ, ανησυχούν σημαντικά και για το παιδί τους, με αποτέλεσμα να γίνονται παρεμβατικοί ή έστω να έχουν αυξημένο έλεγχο στη ζωή του. Για παράδειγμα, μπορεί να παίρνουν συνεχώς τηλέφωνο για να μάθουν που βρίσκεται, με ποιους είναι και τι κάνει ή να ανησυχούν για τις αρνητικές συνέπειες των επιλογών του παιδιού, κάνοντας ότι μπορούν -ακόμη και εάν το ίδιο το παιδί δεν ζητήσει κάτι τέτοιο- ώστε να μην έρθει αντιμέτωπο με αυτές.
Τέλος, οι γονείς “ελικόπτερα” τείνουν να συνδέουν τη δική τους αυτοεκτίμηση με την επιτυχία του παιδιού τους, βλέποντάς το ως μία προέκταση του εαυτού τους, με έναν τρόπο ανάλογο με αυτόν που περιγράψαμε και για την τελειομανία [3]Herz, L., & Gullone, E. (1999). The relationship between self-esteem and parenting style: A cross-cultural comparison of Australian and Vietnamese Australian adolescents. Journal of cross-cultural psychology, 30(6), 742-761. . Προσπαθώντας λοιπόν να αποφύγουν ένα χτύπημα και στη δική τους αυτοεκτίμηση, αναπτύσσουν υπερπροστατευτικές συμπεριφορές απέναντι στο παιδί τους. Εάν εκείνο πετύχει, πετυχαίνουν και οι ίδιοι.
Τι επιπτώσεις έχει η υπερπροστατευτική συμπεριφορά στα παιδιά;
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, το γεγονός ότι ένας γονιός συμπεριφέρεται υπερπροστατευτικά, είτε λόγω κοινωνικών, είτε λόγω ατομικών παραγόντων, δεν σημαίνει ότι δεν αγαπά το παιδί του και δεν θέλει το καλό του. Η συμπεριφορά αυτή όμως έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ομαλή εξέλιξή του. Προσπαθώντας να αποτυπώσουμε σχηματικά την ανάπτυξη του παιδιού, θα λέγαμε ότι όπως ένα λουλούδι έχει ανάγκη από καλό χώμα που να του παρέχει τα απαραίτητα συστατικά για να επιβιώσει και να αναπτύξει τις ρίζες του, αλλά και χώρο για να μεγαλώσει και να στραφεί στον ήλιο, έτσι ακριβώς και τα παιδιά χρειάζονται στέρεες βάσεις με όλα τα απαραίτητα στοιχεία – εφόδια για να μεγαλώσουν αλλά και τον “αέρα” τους για να αναπτυχθούν αυτόνομα.
Η υπερεμπλοκή ουσιαστικά αφαιρεί από τα παιδιά την αυτονομία τους, υπονομεύοντας με αυτό τον τρόπο την ανάπτυξή τους και την ανάπτυξη της αίσθησης της επάρκειας η οποία αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο των κινήτρων των παιδιών για να μάθουν και να αναπτυχθούν ως προσωπικότητες εντός και εκτός εκπαιδευτικού πλαισίου. Η έως τώρα έρευνα επιβεβαιώνει ότι τα αυξημένα επίπεδα υπερπροστασίας και ειδικά σε συνδυασμό με τη μειωμένη αποδοχή των ανεπαρκειών του παιδιού, οδηγεί το παιδί σε μειωμένα επίπεδα αυτοεκτίμησης. Εάν αυτή η χαμηλή αυτοπεποίθηση παραμείνει και στην ενήλικη ζωή, δεν αποκλείεται και το ίδιο το παιδί να γίνει ένα γονιός “ελικόπτερο”, όπως είδαμε και πιο πάνω, και έτσι να συνεχιστεί εκ νέου αυτός ο κύκλος γονεϊκής υπερεμπλοκής [3].
Πιο σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι αυτό που αναφέρουν οι υπερπροστατευτικοί γονείς για να αιτιολογήσουν της συμπεριφορά τους, ότι δηλαδή αυτό το κάνουν ώστε τα παιδιά τους να έχουν μια εύκολη και ευτυχισμένη ζωή, δεν ισχύει. Για την ακρίβεια, φαίνεται ότι αυτές οι συμπεριφορές δεν σχετίζονται με την ανάπτυξη αισθήματος ικανοποίησης όταν τα παιδιά ενηλικιωθούν. Παρόλο που η υπερπροστασία δεν σχετίζεται άμεσα με αυξημένα επίπεδα ψυχολογικών προβλημάτων ή ανάπτυξη αρνητικών συναισθημάτων στα παιδιά όταν αυτά ενηλικιωθούν, μπορούμε να πούμε ότι σχετίζεται έμμεσα λόγω του σοβαρού πλήγματος που μπορεί να καταφέρει στην αυτοεκτίμηση των παιδιών. Ένας ενήλικας με χαμηλή αυτοπεποίθηση θεωρεί ότι έχει περιορισμένες ικανότητες, μπορεί να φοβάται να αναλάβει ευθύνες και έτσι να έχει μειωμένη ψυχική ανθεκτικότητα όταν έρχεται αντιμέτωπος με στρεσογόνες καταστάσεις [4]Reed, K., Duncan, J. M., Lucier-Greer, M., Fixelle, C., & Ferraro, A. J. (2016). Helicopter parenting and emerging adult self-efficacy: Implications for mental and physical health. Journal of Child and family Studies, 25(10), 3136-3149. .
Τα παιδιά λοιπόν έχουν την ανάγκη να γνωρίζουν τις ικανότητές τους, αλλά ταυτόχρονα και τις αδυναμίες τους. Πρέπει να ενθαρρύνονται να συνεχίζουν την προσπάθειά τους, δίχως η επιτυχία να είναι αυτοσκοπός. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και η αποτυχία είναι μέρος της ζωής και αποτελεί σημαντικό μάθημα, καθώς κάθε αποτυχία είναι μία εξαιρετική ευκαιρία για όλους μας να μάθουμε κάτι καινούργιο και την επόμενη φορά που θα προσπαθήσουμε κάτι να είμαστε πιο αποτελεσματικοί. Κυρίως, τα παιδιά έχουν την ανάγκη να αισθανθούν αυτόνομα και να αναπτύξουν έναν υγιή δεσμό με τους γονείς τους, ο οποίος τα επιτρέπει μεν να αισθάνονται ασφάλεια ότι κάποιος είναι εκεί να τα στηρίξει, δίχως όμως αυτό να σημαίνει ότι πρέπει πάντα να βασίζονται στην υποστήριξη τρίτων για να πετύχουν.
- Εναντιωματική συμπεριφορά παιδιών: τι μπορούν να κάνουν οι γονείς - 14 Νοεμβρίου, 2024
- Οι αλλαγή των εποχών επηρεάζει την ηθική μας πυξίδα - 14 Οκτωβρίου, 2024
- Ακαδημαϊκή επιτυχία: εστιάζοντας πέρα από την υψηλή νοημοσύνη - 17 Σεπτεμβρίου, 2024
Πηγές / Διαβάστε περισσότερα
| ↑1 | Strauss, V. (2006). Putting parents in their place: outside class. Washington Post, 21. |
|---|---|
| ↑2 | Chris Segrin, Tricia J. Burke, Trevor Kauer. Overparenting is associated with perfectionism in parents of young adults.. Couple and Family Psychology: Research and Practice, 2020; 9 (3): 181 DOI: 10.1037/cfp0000143 |
| ↑3 | Herz, L., & Gullone, E. (1999). The relationship between self-esteem and parenting style: A cross-cultural comparison of Australian and Vietnamese Australian adolescents. Journal of cross-cultural psychology, 30(6), 742-761. |
| ↑4 | Reed, K., Duncan, J. M., Lucier-Greer, M., Fixelle, C., & Ferraro, A. J. (2016). Helicopter parenting and emerging adult self-efficacy: Implications for mental and physical health. Journal of Child and family Studies, 25(10), 3136-3149. |
