Διαφορετικότητα, συμπερίληψη και ισότητα στο σχολικό πλαίσιο
Οι έννοιες της διαφορετικότητας, της συμπερίληψης και της ισότητας αποτελούν θεμελιώδεις αρχές που προάγουν την κατανόηση και τον σεβασμό μεταξύ των ατόμων και για το λόγο αυτό πολιτικές που βασίζονται σε αυτές τις ιδέες έχουν εδραιωθεί σε πολλές χώρες του κόσμου, τόσο σε επίπεδο κοινωνικών αρχών όσο και σε επίπεδο πρακτικής στα επιχειρηματικά περιβάλλοντα. Τα τελευταία χρόνια, με την άνοδο συντηρητικών ιδεών στην παγκόσμια πολιτική σκηνή, οι έννοιες αυτές δέχονται έναν άνευ προηγουμένου πόλεμο. Τι είναι λοιπόν η διαφορετικότητα, η ισότητα και η συμπερίληψη (DEI στα αγγλικά), ποια η σημαντικότητά τους στην ψυχική υγεία και σε τι βοηθάει αυτές οι έννοιες να έχουν κεντρικό ρόλο στα σχολεία ενός εκπαιδευτικού συστήματος;
Διαφορετικότητα Συμπερίληψη και Ισότητα (ΔΣΙ)
Όλοι μας είμαστε διαφορετικοί. Κανείς δεν είναι ίδιος με κανέναν άλλο. Άλλοι είμαστε κοντοί και άλλοι ψηλοί, άλλοι έχουμε λευκό δέρμα και άλλοι πιο σκούρο, άλλοι προτιμούμε τη βαβούρα και άλλοι το θόρυβο, άλλοι είμαστε μεγάλοι σε ηλικία και άλλοι μικροί, άλλοι είμαστε αδύνατοι και άλλοι εύσωμοι. Η διαφορετικότητα είναι παντού γύρω μας και εμπλουτίζει τον κόσμο, κάνοντάς τον ταυτόχρονα και υπέροχα περίπλοκο. Στα πλαίσια των κοινωνικών επιστημών και της αντίστοιχης πολιτικής σκέψης, η διαφορετικότητα αναφέρεται στην αναγνώριση και αποδοχή των ποικίλων χαρακτηριστικών που καθιστούν κάθε άτομο μοναδικό, όπως η φυλή, το φύλο, η ηλικία, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η θρησκεία, η αναπηρία και γενικότερα οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό μας. Η διαφορετικότητα περιλαμβάνει τόσο τις εμφανείς όσο και τις μη εμφανείς διαφορές μεταξύ των ανθρώπων, οι οποίες συμβάλλουν στη διαμόρφωση των εμπειριών και των προοπτικών τους [1]Shore, L. M., Cleveland, J. N., & Sanchez, D. (2018). Inclusive workplaces: A review and model. Human Resource Management Review, 28(2), 176-189.. Για παράδειγμα, το χρώμα του δέρματος ή μια κινητική αναπηρία είναι μια εμφανής διαφορά, ενώ ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή μια ψυχιατρική διαταραχή δεν είναι πάντα μια εμφανής διαφορά.
Στην ίδια λογική, η έννοια της συμπερίληψης αναφέρεται στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου όλα τα άτομα αισθάνονται ευπρόσδεκτα, σεβαστά και εκτιμημένα, ανεξάρτητα από τις διαφορές τους. Ένα ξεκάθαρο παράδειγμα συμπερίληψης είναι η κατασκευή προσβάσιμων χώρων, ώστε άτομα με κινητική, οπτική ή άλλη αναπηρία να μπορούν να συμμετέχουν ισότιμα με όλους τους υπόλοιπους. Στα πλαίσια ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος, ένα παράδειγμα δημιουργίας συμπεριληπτικού περιβάλλοντος είναι η φροντίδα ώστε μία αίθουσα να μην έχει πολλά και έντονα αισθητηριακά ερεθίσματα για να είναι πιο κατάλληλη για άτομα με αυτισμό και ΔΕΠΥ ή η δημιουργία ενός τεστ προόδου με απλοποποιημένες οδηγίες ή με υπογραμμισμένα τα βασικά στοιχεία ενός ερωτήματος ώστε να επιτρέπει σε όλους τους μαθητές, ακόμη και όσους έχουν μαθησιακές δυσκολίες, να συμμετέχουν στην ίδια διαδικασία. Η συμπερίληψη σχετίζεται με την ενεργή συμμετοχή και ενσωμάτωση όλων των μελών μιας ομάδας ή κοινότητας, διασφαλίζοντας ότι οι φωνές και οι απόψεις τους ακούγονται και λαμβάνονται υπόψη [2]Nishii, L. H. (2013). The benefits of climate for inclusion for gender-diverse groups. Academy of Management Journal, 56(6), 1754-1774..
Τέλος, η ισότητα αναφέρεται στην παροχή ίσων ευκαιριών και δικαιωμάτων σε όλα τα άτομα, εξαλείφοντας τις διακρίσεις και τις ανισότητες. Στην ψυχολογία, η ισότητα επιδιώκει να διασφαλίσει ότι όλοι έχουν πρόσβαση στους ίδιους πόρους και υποστήριξη, προκειμένου να επιτύχουν το πλήρες δυναμικό τους. Η ισότητα δεν σημαίνει απαραίτητα ίση μεταχείριση, αλλά μάλλον δίκαιη μεταχείριση, λαμβάνοντας υπόψη τις μοναδικές ανάγκες και περιστάσεις κάθε ατόμου [3]Mor Barak, M. E., Lizano, E. L., Kim, A., Duan, L., Rhee, M. K., Hsiao, H. Y., & Brimhall, K. C. (2016). The Promise of Diversity Management for Climate of Inclusion: A State-of-the-Art Review and Meta-Analysis. Human Service Organizations: Management, Leadership & Governance, 40(4), 305-333.. Το πιο απλό παράδειγμα ισότητας στην εκπαίδευση είναι η δέσμευση του κράτους για δωρεάν, δημόσια παιδεία για όλους. Με αυτό τον τρόπο όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από το οικονομικό υπόβαθρο της οικογένειάς τους, έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση, λαμβάνοντας τα κατάλληλα εφόδια για προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη. Στα πλαίσια της ευρύτερης κυβερνητικής πολιτικής, χαρακτηριστικό παράδειγμα πολιτικής ισότητας είναι η πολιτική της Φινλανδίας για ισότιμη πρόσβαση στην εργασία για άνδρες και γυναίκες, σύμφωνα με την οποία απαιτείται από τις εταιρίες τουλάχιστον το 40% των εργαζόμενων να είναι από το υπο-εκπροσωπούμενο φύλο, εφόσον υπάρχει το σχετικό ενδιαφέρον από εργαζόμενους/ες να καλύψουν τα σχετικά κενά [4]Castren & Snellman: Gender quotas coming to boards of Finnish listed companies .
Η κατανόηση και η εφαρμογή αυτών των εννοιών στην ψυχολογία είναι ζωτικής σημασίας για την προώθηση της ψυχικής υγείας για όλους αλλά και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Δημιουργώντας περιβάλλοντα που αγκαλιάζουν τη διαφορετικότητα, προάγουν τη συμπερίληψη και διασφαλίζουν την ισότητα, μπορούμε να ενισχύσουμε την αίσθηση του ανήκειν και της αυτοεκτίμησης των ατόμων, συμβάλλοντας σε μια πιο δίκαιη και υγιή κοινωνία.
Παραδείγματα πολιτικών ΔΣΙ
Πολλές πολιτικές διαφορετικότητας, συμπερίληψης και ισότητας έχουν εφαρμοστεί παγκοσμίως, ιδιαίτερα μετά τη δεκαετία του 1960 για να υποστηρίξουν διάφορες κοινωνικές ομάδες που αντιμετωπίζουν διακρίσεις ή ανισότητες. Κάποια αναφέραμε ήδη πιο πάνω. Αλλά υπάρχουν πολλά ακόμη και έχει σημασία να τα δούμε ώστε να αντιληφθούμε το θετικό αντίκτυπο στο σύνολο της κοινωνίας μιας στάσης ζωής και πολιτικής που επιτρέπει σε όλους να συμμετέχουν ισότιμα, να είναι ευπρόσδεκτοι και να αναπτύξουν τα ταλέντα τους. Για παράδειγμα, τα προγράμματα ένταξης ατόμων με αναπηρία στις αγορές εργασίας έχουν βελτιώσει σημαντικά τις ευκαιρίες απασχόλησής τους, με εταιρείες να εφαρμόζουν προσβάσιμους χώρους εργασίας και ευέλικτα ωράρια [5]Shore, L. M., Cleveland, J. N., & Sanchez, D. (2018). Inclusive workplaces: A review and model. Human Resource Management Review, 28(2), 176-189.. Επίσης, πρωτοβουλίες υπέρ των μεταναστών και προσφύγων, όπως τα προγράμματα εκμάθησης γλωσσών και επαγγελματικής κατάρτισης, έχουν συμβάλει στην κοινωνική και οικονομική τους ένταξη, μειώνοντας τις κοινωνικές συγκρούσεις και την περιθωριοποίηση αυτών των ομάδων [6]Nishii, L. H. (2013). The benefits of climate for inclusion for gender-diverse groups. Academy of Management Journal, 56(6), 1754-1774.. Επιπλέον, πολιτικές που στηρίζουν τις γυναίκες στον εργασιακό χώρο, όπως οι ποσοστώσεις σε διοικητικές θέσεις (όπως είδαμε και πιο πάνω) και η ενίσχυση των αδειών μητρότητας και πατρότητας, έχουν αυξήσει την ισότιμη εκπροσώπησή τους και τη δυνατότητά τους να συνδυάζουν καριέρα και οικογενειακή ζωή [7]Mor Barak, M. E., Lizano, E. L., Kim, A., Duan, L., Rhee, M. K., Hsiao, H. Y., & Brimhall, K. C. (2016). The Promise of Diversity Management for Climate of Inclusion: A State-of-the-Art Review and Meta-Analysis. Human Service Organizations: Management, Leadership & Governance, 40(4), 305-333.. Αυτές οι πολιτικές αποδεικνύουν ότι η προώθηση της διαφορετικότητας και της συμπερίληψης μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο σε πολλαπλές κοινωνικές ομάδες, δημιουργώντας δικαιότερες και πιο ισορροπημένες κοινωνίες.
Σχολική ψυχολογία και εφαρμογή πολιτικών διαφορετικότητας, ισότητας και συμπερίληψης
Οι σχολικοί ψυχολόγοι διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην εφαρμογή πολιτικών ΔΣΙ στα σχολεία. Μέσω της προώθησης ενός περιβάλλοντος που αγκαλιάζει τη διαφορετικότητα, συμβάλλουν στη δημιουργία ενός σχολείου για όλους, όπου κάθε μαθητής αισθάνεται αποδεκτός και σεβαστός. Φυσικά αυτό δεν σημαίνει πως εάν ένα σχολείο δεν έχει σχολικό ψυχολόγο δεν μπορεί να γίνει συμπεριληπτικό και να προωθεί την ισότιμη συμμετοχή όλων των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία και τις κοινωνικές εκδηλώσεις του σχολείου. Η προώθηση της διαφορετικότητας, ισότητας και συμπερίληψης περιλαμβάνει την ανάπτυξη προγραμμάτων που ενισχύουν την κατανόηση και τον σεβασμό προς τις πολιτισμικές, θρησκευτικές και κοινωνικές διαφορές, καθώς και την υποστήριξη μαθητών με αναπηρίες ή μαθησιακές δυσκολίες, διασφαλίζοντας την ισότιμη συμμετοχή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Ας δούμε μερικά απλά παραδείγματα καλών πρακτικών που μπορούν να εφαρμόσουν εκπαιδευτικοί και σχολικοί ψυχολόγοι στα σχολεία τους, ώστε αυτά να γίνουν πιο ανοιχτά για όλους μαθητές.
Οι σχολικοί ψυχολόγοι έχουν συγκεκριμένο και σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη τέτοιων προγραμμάτων, καθώς λόγω της θέσης που έχουν στη σχολική κοινότητα συνεργάζονται τόσο με τους εκπαιδευτικούς όσο και με τους γονείς για την ανάπτυξη στρατηγικών που προάγουν την ενσυναίσθηση και την αποδοχή, μειώνοντας τις προκαταλήψεις και τις διακρίσεις εντός του σχολικού περιβάλλοντος. Λειτουργούν δηλαδή ως ο συνδετικός κρίκος μεταξύ σχολείου και οικογένειας, συντονίζοντας τις κοινές δράσεις που πρέπει να περιλαμβάνουν τόσο τους εκπαιδευτικούς όσο και τους γονείς. Μέσω των δράσεων αυτών ενισχύεται η ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των μαθητών και προάγεται μια κουλτούρα συμπερίληψης και ισότητας στην εκπαίδευση [8]Παναγιώτου Ν. (2019). Επισκόπηση των Όρων Συμπεριληπτική και Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και Σημεία Σύγκλισής τους. Τα πρακτικά του 6ου Συνεδρίου: “Νέος Παιδαγωγός”.. Έπειτα, η συνεργασία με τις οικογένειες συμβάλλει στην κατανόηση των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων και στην παροχή συνεκτικής υποστήριξης στους μαθητές.
Η διαφοροποίηση της διδασκαλίας είναι το βασικό εργαλείο συμπερίληψης στο σχολείο. Διαφοροποίηση σημαίνει την προσαρμογή των διδακτικών μεθόδων και υλικών ώστε αυτά να ανταποκρίνονται στις ποικίλες ανάγκες των μαθητών, ανεξάρτητα από μαθησιακές δυσκολίες ή νευροαναπτυξιακές διαταραχές που μπορεί να έχουν. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση πολυαισθητηριακών προσεγγίσεων, οπτικών βοηθημάτων και διαδραστικών δραστηριοτήτων για την ενίσχυση της κατανόησης και της συμμετοχής όλων των μαθητών [9]Tomlinson, C. A. (2014). The differentiated classroom: Responding to the needs of all learners (2nd ed.). ASCD. [10]Sapon-Shevin, M. (2007). Widening the circle: The power of inclusive classrooms. Beacon Press.. Αντίστοιχα τα τεστ προόδου μπορούν να είναι κλιμακούμενης δυσκολίας ή να επιτρέπουν στους μαθητές να επιλέξουν τις ερωτήσεις που θέλουν να απαντήσουν.
Η υλοποίηση προγραμμάτων κοινωνικο-συναισθηματικής ανάπτυξης που προάγουν την ενσυναίσθηση, τον σεβασμό και την αποδοχή της διαφορετικότητας επιτρέπουν την καλλιέργεια ενσυναίσθησης και σεβασμού μεταξύ των μαθητών. Μέσω αυτών των προγραμμάτων, οι μαθητές μαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να εκτιμούν τις διαφορές μεταξύ τους, ενισχύοντας τη συνοχή της τάξης. Τα παιδιά μαθαίνουν ότι όλοι, συμπεριλαμβανομένων και των ίδιων, είναι διαφορετικοί μεταξύ τους και αυτό είναι κάτι θεμιτό. Ο καθένας μπορεί να δώσει μια διαφορετική οπτική στο πως βλέπουμε τον κόσμο αλλά και μπορεί να συνεισφέρει στα πλαίσια της ομάδας σε κάτι που κάποιος άλλος δυσκολεύεται.
Τέλος, είναι σημαντικό να διαμορφωθεί ένα σχολικό περιβάλλον που προάγει την ασφάλεια και την αποδοχή των μαθητών. Αυτό περιλαμβάνει την ανάπτυξη πολιτικών κατά του εκφοβισμού, την προώθηση θετικών συμπεριφορών και τη διασφάλιση ότι όλοι οι μαθητές αισθάνονται ότι ανήκουν στην κοινότητα του σχολείου. Κοινές δράσεις στις οποίες όλοι οι μαθητές καλούνται να έχουν ενεργό ρόλο σε αυτές μπορεί να λειτουργήσουν θετικά ως προς την ανάπτυξη κουλτούρας αποδοχής μεταξύ των μαθητών. Έπειτα, τα προγράμματα αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού συχνά εστιάζουν και στους θύτες, οι οποίοι χρήζουν επίσης ενίσχυσης των ικανοτήτων ενσυναίσθησης αλλά και σύσφιξης των σχέσεών τους με τους άλλους μαθητές μέσα από ένα πρίσμα ισότητας και όχι άνισης σχέσης, όπως έχουν συνηθίσει να κάνουν στη ζωή τους.
Ποιο το όφελος της συμπερίληψης σε επίπεδο κοινωνίας;
Όπως είδαμε με πολλά παραδείγματα, η εφαρμογή πολιτικών διαφορετικότητας, ισότητας και συμπερίληψης προσφέρει μακροπρόθεσμα σημαντικά οφέλη τόσο για τα άτομα από μειονοτικές ομάδες όσο και για την κοινωνία στο σύνολό της. Για τα άτομα από μειονότητες, αυτές οι πολιτικές διασφαλίζουν ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, την εργασία και την κοινωνική ζωή, μειώνοντας τις διακρίσεις και ενισχύοντας την αίσθηση του ανήκειν. Παράλληλα, η ευρύτερη κοινωνία επωφελείται από την αξιοποίηση ενός ευρύτερου φάσματος ταλέντων και προοπτικών, γεγονός που ενισχύει την καινοτομία και την οικονομική ανάπτυξη. Επιπλέον, τα άτομα της “πλειοψηφίας” απολαμβάνουν ένα πιο πλούσιο και ποικιλόμορφο κοινωνικό περιβάλλον, το οποίο προάγει την κατανόηση, τη συνεργασία και τη συνοχή [11]Shore, L. M., Cleveland, J. N., & Sanchez, D. (2018). Inclusive workplaces: A review and model. Human Resource Management Review, 28(2), 176-189. [12]Nishii, L. H. (2013). The benefits of climate for inclusion for gender-diverse groups. Academy of Management Journal, 56(6), 1754-1774.. Συνολικά, η ενσωμάτωση αυτών των πολιτικών συμβάλλει στη δημιουργία πιο δίκαιων, δημοκρατικών και ανθεκτικών κοινωνιών, όπου όλοι οι πολίτες είναι ορατοί, έχουν τα εφόδια να αναπτύξουν τα ταλέντα τους και να συνεισφέρουν ισότιμα στο δημόσιο διάλογο και την οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ανάπτυξη του τόπου τους.
Εισαγωγική Εικόνα
- Ο κίνδυνος του ολοκληρωτισμού και η ψυχολογία της υποταγής - 3 Μαρτίου, 2025
- Διαφορετικότητα, συμπερίληψη και ισότητα στο σχολικό πλαίσιο - 14 Φεβρουαρίου, 2025
- Παιδική κακοποίηση: τα ελληνικά δεδομένα και οι επιπτώσεις σε σωματικό και ψυχολογικό επίπεδο - 6 Φεβρουαρίου, 2025
Πηγές / Διαβάστε περισσότερα
| ↑1, ↑5, ↑11 | Shore, L. M., Cleveland, J. N., & Sanchez, D. (2018). Inclusive workplaces: A review and model. Human Resource Management Review, 28(2), 176-189. |
|---|---|
| ↑2, ↑6, ↑12 | Nishii, L. H. (2013). The benefits of climate for inclusion for gender-diverse groups. Academy of Management Journal, 56(6), 1754-1774. |
| ↑3, ↑7 | Mor Barak, M. E., Lizano, E. L., Kim, A., Duan, L., Rhee, M. K., Hsiao, H. Y., & Brimhall, K. C. (2016). The Promise of Diversity Management for Climate of Inclusion: A State-of-the-Art Review and Meta-Analysis. Human Service Organizations: Management, Leadership & Governance, 40(4), 305-333. |
| ↑4 | Castren & Snellman: Gender quotas coming to boards of Finnish listed companies |
| ↑8 | Παναγιώτου Ν. (2019). Επισκόπηση των Όρων Συμπεριληπτική και Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και Σημεία Σύγκλισής τους. Τα πρακτικά του 6ου Συνεδρίου: “Νέος Παιδαγωγός”. |
| ↑9 | Tomlinson, C. A. (2014). The differentiated classroom: Responding to the needs of all learners (2nd ed.). ASCD. |
| ↑10 | Sapon-Shevin, M. (2007). Widening the circle: The power of inclusive classrooms. Beacon Press. |
