Τελειομανία
Ορισμός: Η τελειομανία είναι μία πολυδιάστατη συμπεριφορά, η οποία συνήθως είναι στοιχείο μίας προσωπικότητας η οποία σχετίζεται με έναν αριθμό από ψυχολογικές, διαπροσωπικές και σχετιζόμενες με την επίδοση δυσκολίες. Δεν είναι πρωτογενής διαταραχή από μόνη της, αλλά μπορεί να είναι ένδειξη διαταραχής και πιο συγκεκριμένα της Ψυχαναγκαστικής Διαταραχής. Γενικότερα είναι ένας παράγοντας που δημιουργεί δυσκολίες σε ενήλικες, εφήβους και παιδιά.
Δεν πρέπει να συγχέουμε την τελειομανία με το υγιές κυνήγι της βελτίωσης, το οποίο είναι θετικό γιατί συνήθως συνοδεύεται από μία αίσθηση ικανοποίησης και ολοκλήρωσης μετά από την επίτευξη ενός στόχου. Η τελειομανία ωστόσο δεν είναι μία τέτοια υγιής συμπεριφορά. Οι τελειομανείς θέτουν πολύ υψηλούς, πολλές φορές και άπιαστους στόχους τους οποίους είναι δύσκολο να πετύχουν με αποτέλεσμα να μην είναι ποτέ ευχαριστημένοι από την επίδοσή τους.
Ο Κύκλος της Τελειομανίας
- Τα άτομα αρχικά θέτουν υψηλούς και μη εύκολα επιτεύξιμους στόχους.
- Αποτυγχάνουν στην πραγματοποίησή τους γιατί δεν ξέρουν από πού να ξεκινήσουν.
- Η πίεση για την επίτευξη στόχου και η αναπόφευκτη συνεχής αποτυχία μειώνουν την παραγωγικότητα και αποτελεσματικότητα του ατόμου.
- Αυτό οδηγεί τα άτομα να είναι αυστηρά με τον εαυτό τους και να αυτοκατηγορούνται, με αποτέλεσμα την χαμηλή αυτοεκτίμηση, το άγχος και την κατάθλιψη.
- Παρατούν ολοκληρωτικά τους στόχους τους και θέτουν καινούργιους με αποτέλεσμα ο κύκλος να ξαναρχίζει.
Περιγραφή Προβλημάτων και Τυπικών Συμπεριφορών Τελειομανών
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι τελειομανείς είναι πιο αγχώδεις και είναι λιγότερο αποδοτικοί στις εργασίες που έχουν αναλάβει να φέρουν εις πέρας. Ο έντονος φόβος τους για αποτυχία σε συνδυασμό με τους πολύ δύσκολους στόχους που θέτουν έχουν ως αποτέλεσμα την αποτυχία. Ως αποτυχία θεωρούν οποιαδήποτε παρέκκλιση από τον ακριβή τελικό τους στόχο. Αν δεν πετύχουν τον στόχο τους στο έπακρο νιώθουν ανάξιοι. Ο φόβος της αποτυχίας των τελειομανών είναι τόσο έντονος που πολλές φορές έχει αρνητική επίπτωση στην λειτουργικότητά τους μέσα από την καθημερινότητα. Επίσης αντιμετωπίζουν δυσκολία στο να δουν την θετική όψη των γεγονότων.
Ο φόβος για αποτυχία για τους τελειομανείς ισοδυναμεί με τον φόβο μήπως κάνουν λάθος. Αυτός τους ο φόβος οδηγεί στο να χάνουν ευκαιρίες να μάθουν και να ωριμάσουν. Καθοδηγούνται αποκλειστικά από τα «πρέπει» και όχι από τα «θέλω» τους.
Οι τελειομανείς έχουν την τάση να πιστεύουν ότι οι δικές τους προσπάθειες προς επίτευξη κάποιου στόχου είναι μάταιες, αδιέξοδες και ανεπαρκείς. Για τους άλλους πιστεύουν ότι μπορούν να πετύχουν καταβάλλοντας ελάχιστη προσπάθεια, κάνοντας λίγα λάθη, μη βιώνοντας συναισθηματικό στρες και έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό τους.
Ένας άλλος φόβος των τελειομανών είναι ο φόβος της απόρριψης. Δεν θέλουν να ανακαλύψουν οι άλλοι τα λάθη τους γιατί νομίζουν ότι αν γίνει αυτό δεν θα είναι πλέον αποδεκτοί. Με το να είναι τέλειοι προστατεύουν τους εαυτούς τους από την κριτική, την απόρριψη και την αποδοκιμασία.
Οι τελειομανείς συχνά αναφέρονται στην αυτοεκτίμησή τους μόνο σε σχέση με την ικανότητά τους να πετυχαίνουν στόχους και αυτός είναι ένας παράγοντας της χαμηλής τους αυτοεκτίμησης. Με το να θέτουν πολύ δύσκολους στόχους αυξάνουν τις πιθανότητες να μην καταφέρουν να τους πετύχουν, κάτι που έχει άμεση επίπτωση στην αυτοεκτίμησή τους αφού γι’ αυτούς η αυτοεκτίμηση μεταφράζεται ως επίτευξη στόχων.
Επίσης, επειδή συχνά οι τελειομανείς θεωρούν ότι έχουν απογοητεύσει τους άλλους, ιδιαίτερα όταν δεν καταφέρνουν να πετυχαίνουν στόχους, έχουν αυξημένα αισθήματα ντροπής και ενοχών. Για να απαλλαγούν από αυτά τα αρνητικά συναισθήματα εφαρμόζουν ένα αυστηρό καθημερινό πρόγραμμα.
Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και το αίσθημα αποτυχίας των τελειομανών σε μεγαλύτερες ηλικίες μπορεί να οδηγήσει στην αυξημένη χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών και άλλων επικίνδυνων και επιβλαβών για την υγεία ουσιών. Επίσης τελειομανή άτομα καταφεύγουν στον τζόγο ή και άλλες συμπεριφορές που εμπεριέχουν την ανάληψη ρίσκου.
Πιθανά Αίτια Τελειομανίας
Υπάρχουν εισηγήσεις ότι οι αιτίες της τελειομανίας πηγάζουν στις σχέσεις των γονέων με τα παιδιά τους. Συγκεκριμένα οι μαθητές που προέρχονται από οικογένειες με μερική ή καθόλου αποδοχή δεν μαθαίνουν πως μπορούν να ικανοποιήσουν τους γονείς τους και αυτοί που προέρχονται από οικογένειες με υπό όρους αποδοχή όπου οι γονείς επιβραβεύουν το παιδί τους μόνο όταν πλήρης επιτυχία, έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν τελειομανία.
Άλλες πιθανές αιτίες της τελειομανίας είναι η αντιγραφή από πλευράς του παιδιού των προτύπων συμπεριφοράς των τελειομανών γονέων ή η προσπάθεια ανταγωνισμού των τελειομανών συγγενών του αλλά και η τάση των δασκάλων να επιζητούν την τελειότητα και να κριτικάρουν τις ατέλειες στα επιτεύγματα των παιδιών.
Μορφές Τελειομανίας
Το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας αναφέρεται σε τρεις πιθανές εκδοχές τελειομανίας και σύμφωνα με τον Καναδικό Σύνδεσμο Ψυχολογίας καθένα από αυτά τα είδη σχετίζεται με διαφορετικού τύπου προβλήματα
- Εσωτερικά κατευθυνόμενοι τελειομανείς: το άτομο τείνει να θέτει υψηλά προσωπικά πρότυπα επιτυχίας. θεωρείται ότι σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν προβλήματα κατάθλιψης και νευρική ανορεξία.
- Εξωτερικά κατευθυνόμενοι τελειομανείς: το άτομο αναμένει από τους άλλους να είναι τέλειοι στις εργασιακές τους επιδόσεις. θεωρείται ότι σχετίζονται με προβλήματα όπως ανικανοποίηση από το γάμο τους, τη σεξουαλική ζωή τους αλλά και θυμό.
- Κοινωνικά κατευθυνόμενοι τελειομανείς: το άτομο πιστεύει ότι τα άλλα άτομα αναμένουν την τελειότητα για τον εαυτό τους. θεωρείται ότι σχετίζονται με συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης, αλλά και με διατροφικές διαταραχές.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Brophy J. (1996). Teaching problem students. NY: Guildford
- Hewitt P. (2000). Psychology works for perfectionism. Canadian Psychological Association.
- Thompson T., Foreman P. & Martin F. (2000). Impostor fears and Perfectionistic Concern Over Mistakes. Personality and Individual Differences
- Νέα Ψυχολογίας (30 Σεπτεμβρίου 2021) - 30 Σεπτεμβρίου, 2021
- Δυσκολίες όρασης: ψυχοκοινωνικές προκλήσεις - 23 Σεπτεμβρίου, 2021
- Κίνητρα: γιατί κάνουμε όσα κάνουμε; - 20 Ιουνίου, 2021