Η πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας σχετίζεται με ανέντιμη συμπεριφορά και καχυποψία για τις προθέσεις των άλλων
Όταν μιλάμε για θεωρίες συνωμοσίας, ουσιαστικά μιλάμε για βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις ότι γεγονότα ή καταστάσεις είναι αποτέλεσμα μυστικών σχεδίων από ισχυρές ομάδες. Άλλες φορές αυτές οι πεποιθήσεις βασίζονται σε λίγα διαθέσιμα στοιχεία, ενώ άλλες αγγίζουν τα όρια του παραλόγου με τα λογικά άλματα που τις χαρακτηρίζουν. Όπως και να έχει, αυτές οι πεποιθήσεις έχουν μελετηθεί εκτενώς τα τελευταία χρόνια. Στο παρόν άρθρο θα εστιάσουμε σε μια ιδιαίτερη πλευρά των θεωριών συνωμοσίας: τη σχέση τους με την ανεντιμότητα!
Έρευνες δείχνουν ότι η πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας συνδέεται με αυξημένη καχυποψία και δυσπιστία προς τους άλλους [1]Imhoff, R., & Bruder, M. (2014). Speaking (Un-)Truth to Power: Conspiracy Mentality as a Generalised Political Attitude. European Journal of Personality, 28(1), 25–43. https://doi.org/10.1002/per.1930 . Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια αντίληψη ότι η ανεντιμότητα είναι διαδεδομένη στην κοινωνία, επηρεάζοντας έτσι τις ηθικές επιλογές των ατόμων [2]van Prooijen, J.-W., & van Lange, P. A. M. (2014). The Social Dimension of Belief in Conspiracy Theories. Frontiers in Psychology, 5, 1–9. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2014.00573. Για παράδειγμα, μελέτες έχουν βρει ότι όσοι πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας είναι πιο πιθανό να εμπλακούν σε ανέντιμες συμπεριφορές, όπως η φοροδιαφυγή ή η παραβίαση κανόνων, θεωρώντας ότι και οι άλλοι δρουν με παρόμοιο τρόπο [3]van Prooijen, J.-W., & de Vries, R. E. (2016). Organizational Conspiracy Beliefs: Implications for Leadership Styles and Employee Outcomes. Journal of Business Ethics, 151(4), 1–17. https://doi.org/10.1007/s10551-016-3160-6 .
Επιπλέον, η πίστη σε συνωμοσίες μπορεί να μειώσει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και τους νόμους, ενισχύοντας την πεποίθηση ότι η ανεντιμότητα είναι απαραίτητη για την επιβίωση ή την επιτυχία [4]Uscinski, J. E., & Parent, J. M. (2014). American Conspiracy Theories. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199351800.001.0001. Αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο, όπου η δυσπιστία οδηγεί σε ανέντιμες πράξεις, οι οποίες με τη σειρά τους ενισχύουν την πεποίθηση ότι η κοινωνία είναι διεφθαρμένη [5]Douglas, K. M., Sutton, R. M., & Cichocka, A. (2017). The Psychology of Conspiracy Theories. Current Directions in Psychological Science, 26(6), 538–542. https://doi.org/10.1177/0963721417718261 .
Συνολικά, η σχέση μεταξύ πεποιθήσεων συνωμοσίας και ανεντιμότητας είναι πολύπλοκη και αμφίδρομη. Η κατανόηση αυτής της σχέσης είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη παρεμβάσεων που στοχεύουν στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων των θεωριών συνωμοσίας στην κοινωνία. Μία πρόσφατη μελέτη [6]Alpert, E., Bar-Tal, Y., Feldman, M., & Schwartz, S. H. (2024). Stronger conspiracy beliefs are associated with a stronger tendency to act dishonestly and an overestimation of others’ dishonesty. Social Psychological and Personality Science. https://doi.org/10.1177/19485506241302878 πάνω σε αυτό το θέμα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς εξετάζει μια συγκεκριμένη πτυχή αυτής της επιρροής: τη σχέση ανάμεσα στην πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας, την ανέντιμη συμπεριφορά και την αντίληψη για την ανεντιμότητα των άλλων. Το βασικό ερώτημα που εξετάζει η έρευνα είναι εάν όσοι πιστεύουν περισσότερο σε θεωρίες συνωμοσίας έχουν μεγαλύτερη τάση να ενεργούν ανέντιμα και εάν πιστεύουν ότι οι άλλοι είναι εξίσου ή περισσότερο ανέντιμοι από τους ίδιους. Αυτή η μελέτη βασίζεται στη γενικότερη θεωρητική υπόθεση ότι οι θεωρίες συνωμοσίας συνδέονται με αυξημένη καχυποψία, χαμηλή εμπιστοσύνη και διαφορετική ηθική οπτική.
Θεωρίες συνωμοσίας και ανέντιμη συμπεριφορά: το πείραμα
Για να απαντήσουν στο ερώτημα, οι ερευνητές πραγματοποίησαν δύο μελέτες που περιλάμβαναν συμμετέχοντες από τρεις διαφορετικές χώρες: τον Καναδά, την Τουρκία και τη Νότια Αφρική. Αυτές οι χώρες επιλέχθηκαν για να διασφαλιστεί η πολιτισμική ποικιλία και να ελεγχθεί αν τα ευρήματα ισχύουν πέρα από συγκεκριμένα κοινωνικά πλαίσια. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτηματολόγια που μετρούσαν το βαθμό πίστης τους σε θεωρίες συνωμοσίας, ενώ συμμετείχαν και σε πειράματα που αξιολογούσαν την ανέντιμη συμπεριφορά τους.
Σε ένα από τα πειράματα, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να ρίξουν ένα ζάρι και να δηλώσουν το αποτέλεσμα. Η αμοιβή τους εξαρτιόταν από τον αριθμό που δήλωσαν – όσο μεγαλύτερος ο αριθμός, τόσο μεγαλύτερη η αμοιβή. Οι ερευνητές δεν μπορούσαν να δουν το πραγματικό αποτέλεσμα της ρίψης, γεγονός που έδινε στους συμμετέχοντες την ευκαιρία να ψεύδονται για να κερδίσουν περισσότερα χρήματα. Πως όμως ήξεραν οι ερευνητές εάν οι συμμετέχοντες ψεύδονταν, εάν δεν κοιτούσαν το αποτέλεσμα της ρίψης ζαριού; Η απάντηση είναι απλή: στατιστική. Σε τέτοιου είδους πειράματα, αν όλοι οι συμμετέχοντες έλεγαν την αλήθεια για το αποτέλεσμα της ρίψης, η κατανομή των δηλωμένων αριθμών θα έπρεπε να είναι ομοιόμορφη (π.χ., κάθε αριθμός από το 1 έως το 6 θα είχε ίσες πιθανότητες να εμφανιστεί, δηλαδή περίπου 16,67%).
Όταν όμως οι συμμετέχοντες δηλώνουν αριθμούς που συνδέονται με οικονομικό όφελος, παρουσιάζεται μια υψηλότερη συχνότητας αναφοράς μεγαλύτερων αριθμών (π.χ., 5 ή 6) κάτι που υποδεικνύει ότι κάποιοι ψεύδονται για να αυξήσουν την αμοιβή τους. Οι ερευνητές συνέκριναν την πραγματική κατανομή των δηλωμένων αποτελεσμάτων με την αναμενόμενη κατανομή (που προκύπτει από μια δίκαιη ρίψη ζαριού). Σημαντικές αποκλίσεις, ειδικά υπέρ των μεγαλύτερων αριθμών, αποτελούν ένδειξη ανέντιμης συμπεριφοράς. Αυτό το πείραμα σχεδιάστηκε όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικά για να μετρήσει αντικειμενικά την ανέντιμη συμπεριφορά.
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά και αποκαλυπτικά. Οι ερευνητές βρήκαν ότι οι συμμετέχοντες που είχαν ισχυρότερη πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας ήταν πιο πιθανό να δηλώσουν υψηλότερα αποτελέσματα στο πείραμα με το ζάρι, γεγονός που υποδεικνύει ότι ψεύδονταν περισσότερο. Αυτό έδειξε μια σαφή σύνδεση ανάμεσα στην πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας και την ανέντιμη συμπεριφορά.
Επιπλέον, οι συμμετέχοντες με ισχυρότερη πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας είχαν την τάση να υπερεκτιμούν την ανεντιμότητα των άλλων. Όταν ρωτήθηκαν πόσο ανέντιμοι πιστεύουν ότι ήταν οι υπόλοιποι συμμετέχοντες, οι πιστοί στις θεωρίες συνωμοσίας έδιναν πολύ υψηλότερες εκτιμήσεις. Αυτό υποδηλώνει ότι όχι μόνο δρουν οι ίδιοι ανέντιμα, αλλά θεωρούν επίσης ότι η ανεντιμότητα είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση.
Θεωρίες συνωμοσίας και κοινωνική συνοχή
Τα ευρήματα της μελέτης έχουν σημαντικές θεωρητικές και πρακτικές επιπτώσεις. Από θεωρητική σκοπιά, επιβεβαιώνουν την υπόθεση ότι οι θεωρίες συνωμοσίας συνδέονται με μια γενικότερη καχυποψία και δυσπιστία προς τους άλλους. Αυτή η καχυποψία δεν επηρεάζει μόνο την αντίληψη για την κοινωνία αλλά και τη συμπεριφορά του ατόμου, οδηγώντας το σε ανέντιμες πράξεις. Το γεγονός ότι όσοι πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας θεωρούν την ανεντιμότητα διαδεδομένη υποδηλώνει έναν φαύλο κύκλο: η πεποίθηση ότι οι άλλοι είναι ανέντιμοι μπορεί να δικαιολογεί τις δικές τους ανέντιμες πράξεις.
Σε πρακτικό επίπεδο, αυτά τα ευρήματα δείχνουν ότι οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι απλά αβλαβείς πεποιθήσεις. Έχουν τη δύναμη να επηρεάζουν τη συμπεριφορά με τρόπους που υπονομεύουν την κοινωνική συνοχή και εμπιστοσύνη. Εάν, για παράδειγμα, ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων σε μια κοινωνία πιστεύει ότι όλοι οι άλλοι είναι ανέντιμοι, η εμπιστοσύνη σε θεσμούς, νόμους και κοινωνικές δομές μπορεί να καταρρεύσει.
Έχει σημασία να υπογραμμίσουμε λοιπόν τη σημασία της αντιμετώπισης των θεωριών συνωμοσίας λόγω των πολλαπλών και ιδιαίτερα αρνητικών συνεπειών τους. Προσεγγίσεις που ενισχύουν την κοινωνική εμπιστοσύνη και αποδομούν τις ψευδείς πεποιθήσεις μπορεί να είναι κρίσιμες για τη διατήρηση της ηθικής και της συνοχής στις κοινωνίες μας, ιδιαίτερα εάν αναλογιστούμε το σύγχρονο, περίπλοκο, ψηφιακό περιβάλλον ενός πραγματικά τεράστιου ωκεανού πληροφοριών και παραπληροφόρησης.
Εισαγωγική φωτογραφία
- Η πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας σχετίζεται με ανέντιμη συμπεριφορά και καχυποψία για τις προθέσεις των άλλων - Ιανουάριος 5, 2025
- Ο αντίκτυπος των πρωτοχρονιάτικων στόχων - Δεκέμβριος 22, 2024
- Ανάπτυξη αυτογνωσίας: η περίπτωση του Rouge test - Δεκέμβριος 16, 2024
Πηγές / Διαβάστε περισσότερα
| ↑1 | Imhoff, R., & Bruder, M. (2014). Speaking (Un-)Truth to Power: Conspiracy Mentality as a Generalised Political Attitude. European Journal of Personality, 28(1), 25–43. https://doi.org/10.1002/per.1930 |
|---|---|
| ↑2 | van Prooijen, J.-W., & van Lange, P. A. M. (2014). The Social Dimension of Belief in Conspiracy Theories. Frontiers in Psychology, 5, 1–9. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2014.00573 |
| ↑3 | van Prooijen, J.-W., & de Vries, R. E. (2016). Organizational Conspiracy Beliefs: Implications for Leadership Styles and Employee Outcomes. Journal of Business Ethics, 151(4), 1–17. https://doi.org/10.1007/s10551-016-3160-6 |
| ↑4 | Uscinski, J. E., & Parent, J. M. (2014). American Conspiracy Theories. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199351800.001.0001 |
| ↑5 | Douglas, K. M., Sutton, R. M., & Cichocka, A. (2017). The Psychology of Conspiracy Theories. Current Directions in Psychological Science, 26(6), 538–542. https://doi.org/10.1177/0963721417718261 |
| ↑6 | Alpert, E., Bar-Tal, Y., Feldman, M., & Schwartz, S. H. (2024). Stronger conspiracy beliefs are associated with a stronger tendency to act dishonestly and an overestimation of others’ dishonesty. Social Psychological and Personality Science. https://doi.org/10.1177/19485506241302878 |
