Προκατάληψη: προϊόν και κοινωνικής μάθησης

συντάκτης · 12 Ιουλίου, 2024

Ένας βασικός μηχανισμός δημιουργίας και διαιώνισης των προκαταλήψεων είναι η παρατήρηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Όταν βλέπουμε άλλα άτομα, ιδιαίτερα εάν τα ίδια είναι σημαντικά για εμάς, να αλληλοεπιδρούν με μια κοινωνική ομάδα, τείνουμε να αντιγράφουμε τη συμπεριφορά τους.

Η κοινωνική μάθηση δεν είναι καινούργια έννοια στην ψυχολογία. Γνωρίζουμε ότι γενικά ένας αποτελεσματικός μηχανισμός μάθησης γνώσεων αλλά και ανάπτυξης συμπεριφορών είναι η παρατήρηση και η αντιγραφή της συμπεριφοράς των άλλων. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα πειράματος πάνω σε αυτό το θέμα είναι το κλασικό πείραμα του Bandura με την κούκλα Bobo. Στο πείραμα αυτό τα παιδιά έτειναν να αντιγράφουν την  συμπεριφορά των ενηλίκων σε μια κούκλα. Όταν οι ενήλικες γίνονταν επιθετικοί απέναντί της, πετώντας τη ή χτυπώντας τη με σφυρί, τότε και τα παιδιά εκδήλωναν την αντίστοιχη συμπεριφορά και αντίστοιχα όταν η συμπεριφορά των ενηλίκων ήταν ήρεμη απέναντι στις κούκλες τότε και τα παιδιά ήταν ήρεμα.

Μια ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ [1]Dr. Amodio (2024). Watching others’ biased behaviour unconsciously creates prejudice. Άρθρο-ανακοίνωση του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ μελέτησε το ρόλο της κοινωνικής μάθησης στη δημιουργία προκαταλήψεων απέναντι σε διάφορες κοινωνικές ομάδες. Ο βασικός πυρήνας του σκεπτικού της έρευνας [2]David T. Schultner et al. (2024). Transmission of social bias through observational learning. Sci. Adv.10. DOI:10.1126/sciadv.adk2030 και της κύριας υπόθεσης των ερευνητών ήταν πως όταν οι συμμετέχοντες σε μια έρευνα έβλεπαν κάποιον να συμπεριφέρεται με προκατάληψη απέναντι σε μια κοινωνική ομάδα, τότε θα έτειναν να αντιγράφουν τη συμπεριφορά του, ενεργώντας και οι ίδιοι με προκατάληψη.

Τα βασικά βήματα του πειράματος. Χρήση εικόνων από το άρθρο των David T. Schultner et al. (2024)

Κατά τη διάρκεια των πειραμάτων οι συμμετέχοντες έβλεπαν τον τρόπο που περιέγραφε ένα άτομο (που στην πραγματικότητα ήταν πληρωμένος ηθοποιός)  δύο ομάδες ατόμων. Ο ηθοποιός έδινε κάποιες στεροτυπικές περιγραφές των ομάδων, δείχνοντας αρνητική προκατάληψη στη μία ομάδα (Α) και θετική στην άλλη (Β). Φυσικά οι δύο ομάδες δεν ήταν σταθερές, άλλοτε η μία ομάδα γινόταν η ομάδα Α και η άλλη Β και το αντίστροφο. Έπειτα, οι συμμετέχοντες καλούνταν να παίξουν ένα παιχνίδι συνεργασίας με χρηματικό έπαθλο. Μετά τη φάση όπου οι συμμετέχοντες είχαν έρθει σε επαφή με τις προκατειλημμένες περιγραφές, έπρεπε μέσα στα πλαίσια του παιχνιδιού να επιλέξουν με ποια άτομα θα συνεργαστούν. Αυτό που παρατήρησαν οι πειραματιστές ήταν πως οι συμμετέχοντες όχι μόνο έδειχναν προτίμηση και επέλεγαν να συνεργαστούν με τα άτομα της “θετικής προκατάληψης” (ομάδα Β), αλλά θεωρούσαν ότι η επιλογή τους αυτή ήταν αποτέλεσμα της ελεύθερης βούλησής τους βάσει αντικειμενικών κριτηρίων και όχι βάσει κάποιας προκατάληψης.

Αυτή η τελευταία παρατήρηση έχει τεράστιο ενδιαφέρον, καθώς εάν ένα άτομο δεν αντιλαμβάνεται τις επιλογές του ως αποτέλεσμα προκατάληψης, αλλά απόρροια μιας λογικής διαδικασίας βασισμένης σε αντικειμενικά κριτήρια, δεν έχει λόγο να τις αλλάξει. Άλλωστε αυτό δεν συμβαίνει και με τις προκαταλήψεις μας στην καθημερινότητά μας; Πολλές φορές αποτελούν “τυφλά σημεία” μας, στα οποία δεν έχουμε άμεση πρόσβαση, εκτός και εάν αλλάξουμε οπτική.

Με αφορμή τη συγκεκριμένη έρευνα αξίζει να αναλογιστούμε τον σημαντικό αντίκτυπο που έχουν τα άλλα πρόσωπα στη διαμόρφωση των στάσεων και των αντιλήψεών μας. Εάν η επιρροή των τρίτων είναι τόσο μεγάλη σε ενήλικες, ας αναλογιστούμε ποιος είναι ο αντίκτυπος όταν τα παιδιά βλέπουν έναν ενήλικα της εμπιστοσύνης τους να συμπεριφέρεται με οποιοδήποτε τρόπο σε άλλους. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι τα παιδιά θα υιοθετήσουν τις ίδιες ή παρόμοιες στάσεις και συμπεριφορές, χωρίς καν να ξέρουν το γιατί (ή “γιατί… έτσι!”).

Επομένως, είναι εξαιρετικά σημαντικό να μην ξεχνάμε πως λειτουργούμε συνεχώς ως μοντέλα για τα παιδιά, όχι μόνο με τις λέξεις μας, αλλά και με τις πράξεις και τις στάσεις μας.

Εισαγωγική Εικόνα

  • Εικόνα Τ.Ν. από το Bing AI

Το κείμενο προσφέρεται με άδεια ""Creative Commons Αναφορά Δημιουργού 4.0 Διεθνές". Μπορείτε να αντιγράψετε και να μοιραστείτε το κείμενο δίχως να το αλλάξετε και αποκλειστικά για μη εμπορική χρήση, μόνο εφόσον αναφέρετε τον συντάκτη και την πηγή. Για οποιαδήποτε άλλη χρήση και άρση των περιορισμών απαιτείται η γραπτή άδεια του συντάκτη.

Δημήτρης Αγοραστός
Latest posts by Δημήτρης Αγοραστός (see all)

Πηγές / Διαβάστε περισσότερα

Πηγές / Διαβάστε περισσότερα
↑1 Dr. Amodio (2024). Watching others’ biased behaviour unconsciously creates prejudice. Άρθρο-ανακοίνωση του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ
↑2 David T. Schultner et al. (2024). Transmission of social bias through observational learning. Sci. Adv.10. DOI:10.1126/sciadv.adk2030

Ετικέτες:

Δημήτρης Αγοραστός

Ψυχολόγος και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στη Σχολική Ψυχολογία (ΑΠΘ) και στις Νευροσυμπεριφορικές Επιστήμες (University of Tuebingen). Ασχολείται με την ανάπτυξη ψυχοεκπαιδευτικών προγραμμάτων για παιδιά και εφήβους με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, την αξιολόγησή τους στα πλαίσια εντοπισμού και αντιμετώπισης μαθησιακών και ψυχοσυναισθηματικών δυσκολιών, αλλά και την υποστήριξη της σχολικής κοινότητας εν τω συνόλω. Επιπλέον, μέσα από τις δομές και τις υπηρεσίες στις οποίες εργάζεται, παρέχει συμβουλευτική υποστήριξη γονέων και παιδιών.Έχει εμπειρία παροχής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού.

Ίσως σας ενδιαφέρουν…