Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την ανταπόκρισή μας σε μία πανδημία και τις επιπτώσεις της σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο;
Η παγκόσμια κατάσταση πανδημίας λόγω του COVID-19 επέτρεψε τη μελέτη πολλών και διαφορετικών παραγόντων που επηρεάζουν την ανταπόκρισή μας σε τέτοιες κρίσεις, αλλά και των επιπτώσεων που μπορεί να βιώσουμε σε ψυχολογικό και σωματικό επίπεδο.
Στο επίπεδο της ανταπόκρισης, φυσικά δεν ανταποκρίνονται όλοι με τον ίδιο τρόπο απέναντι στα μέτρα που προτείνουν οι ειδικοί ή επιβάλλουν οι κυβερνήσεις. Για παράδειγμα υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι συμμορφώνονται ακολουθώντας κατά γράμμα τους κανόνες αλλά δίχως να κατανοούν τη λογική πίσω από αυτούς, κάποιοι άλλοι οι οποίοι προσπαθούν να κατανοήσουν τη λογική των προτάσεων και των μέτρων περιορισμού της πανδημίας, εφαρμόζοντας τα μέτρα κατά την κρίση τους, αλλά και όσοι αντιτίθενται ή δυσκολεύονται να εφαρμόσουν τα ζητούμενα με αποτέλεσμα να μην ακολουθούν τις προτάσεις των ειδικών.
Ανταπόκριση σε μία πανδημία
Οι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τη στάση και τη συμμόρφωση κάποιου απέναντι στα μέτρα μπορεί να είναι πολλοί, τόσο προσωπικοί όσο και κοινωνικοί. Για παράδειγμα, μία έρευνα στις ΗΠΑ εν μέσω της διαχείρισης του COVID-19 στη χώρα, εστίασε στο εάν εμπλέκονται γνωστικοί παράγοντες που επηρεάζουν το ποσοστό εφαρμογής των κανόνων κοινωνικής αποστασιοποίησης, τη χρήση μάσκας, το συχνότερο πλύσιμο των χεριών κ.α., ειδικά κατά τα πρώτα στάδια της προσπάθειας περιορισμού της πανδημίας. Οι ερευνητές του National Institute of Neurological Disorders and Stroke [1]Xie, W., Campbell, S., & Zhang, W. (2020). Working memory capacity predicts individual differences in social-distancing compliance during the COVID-19 pandemic in the United States. Proceedings of the National Academy of Sciences, 202008868. doi:10.1073/pnas.2008868117 κατέληξαν σε ένα πολύ ενδιαφέρον εύρημα, καθώς εντόπισαν θετική συσχέτιση μεταξύ των δυνατοτήτων εργαζόμενης μνήμης των συμμετεχόντων και της εφαρμογής των προτεινόμενων μέτρων. Με απλά λόγια, όσο περισσότερες πληροφορίες μπορεί να επεξεργάζεται ένα άτομο αποτελεσματικά, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να ακολουθήσει όσα απαιτούνται για τον περιορισμό της πανδημίας.
Το εύρημα αυτό είναι λογικό, εάν σκεφτεί κανείς πως η ανταπόκριση στην πανδημία είναι μία περίπλοκη υπόθεση. Πριν αποφασίσουμε εάν θα ακολουθήσουμε τα μέτρα προστασίας θα πρέπει να λάβουμε υπόψη πολλές πληροφορίες, πολλές φορές αντικρουόμενες, καθώς και να ζυγίσουμε τα όποια οφέλη και ζημιές θα έχει η απόφασή μας. Για παράδειγμα, μπορεί να θέλουμε να προστατεύσουμε τους γύρω μας, αλλά ταυτόχρονα να μας δυσκολεύει η κοινωνική απομόνωση ή να είναι οικονομικά ασύμφορα τα ζητούμενα μέτρα. Ή μπορεί να διαβάζουμε πολλές και διαφορετικές πηγές για το τι πρέπει να κάνουμε, θέλοντας ταυτόχρονα να ελέγξουμε και την αξιοπιστία τους πριν πάρουμε μία απόφαση για το τι θα κάνουμε.
Όταν λοιπόν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τόσες πολλές πληροφορίες και πρέπει να πάρουμε αποφάσεις με πολλές θετικές και αρνητικές συνέπειες σε πολλαπλά επίπεδα, εκτελούμε έργα ιδιαίτερης γνωστικής βαρύτητας και για το λόγο αυτό μία ισχυρή εργαζόμενη μνήμη μπορεί να βοηθήσει στο να πάρουμε κάποιες αποφάσεις, παρά να μείνουμε στάσιμοι, ακολουθώντας απλά τη νόρμα που έχουμε συνηθίσει έως τώρα και η οποία δεν περιλαμβάνει φυσικά τα ασυνήθιστα μέτρα προστασίας στην περίπτωση πανδημιών.
Άλλοι παράγοντες συμμόρφωσης με τους κανόνες οι οποίοι έχουν προταθεί από την επιστημονική κοινότητα που μελετά την ανταπόκριση στην πανδημία είναι φυσικά οι κοινωνικοί παράγοντες. Άτομα με χαμηλότερο εισόδημα τείνουν να βιώνουν πιο έντονα, όπως είναι αναμενόμενο, τον οικονομικό αντίκτυπο της πανδημίας και των μέτρων, ενώ ταυτόχρονα τείνουν να αποδίδουν μεγαλύτερη σημαντικότητα στο κοινωνικό τους δίκτυο, γεγονός που σημαίνει ότι είναι πιο πιθανό να μην μπορέσουν να ακολουθήσουν τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης για μεγάλο χρονικό διάστημα [2]Bezerra, Anselmo César Vasconcelos, et al. “Factors associated with people’s behavior in social isolation during the COVID-19 pandemic.” Ciência & Saúde Coletiva, vol. 25, no. suppl 1, 2020, pp. 2411–2421., doi:10.1590/1413-81232020256.1.10792020. . Επίσης, τα σωματικά δραστήρια άτομα φαίνεται πως τείνουν να έχουν χαμηλότερα επίπεδα άγχους εν μέσω καραντίνας, αλλά και καλύτερη ποιότητα ύπνου, αναδεικνύοντας έτσι τη σωματική άσκηση ως έναν προστατευτικό παράγοντα απέναντι στις ψυχολογικές συνέπειες της πανδημίας.
Αντίκτυπος της πανδημίας
Μία πανδημία έχει αντίκτυπο σε πολλά επίπεδα της πληγείσας κοινωνίας: από την οργάνωση και λειτουργία των κοινωνικών συστημάτων έως και το άτομο. Σε κοινωνικό επίπεδο, είναι σαφές ότι μία πανδημία όπως αυτή του COVID-19 αφήνει ένα ιδιαίτερα ισχυρό αποτύπωμα. Τα Ηνωμένα Έθνη θεωρούν πως η πανδημία του COVID-19 είναι ενδεχομένως η πιο δύσκολη υγειονομική κρίση που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν τα κράτη-μέλη του οργανισμού από την έναρξη της λειτουργίας του [3]United Nations (2020). Everyone Included: Social Impact of COVID-19. Published on https://www.un.org/development/desa/dspd/everyone-included-covid-19.html . Ο ιός πλήττει ευκολότερα τις πιο ευαίσθητες και οικονομικά ασθενέστερες ομάδες παγκοσμίως (άτομα με ασθένειες, αναπηρίες, χαμηλού κοινωνικού-οικονομικού επιπέδου, άτομα δίχως πρόσβαση σε περίθαλψη ή βασικές συνθήκες υγιεινής κ.α.), αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο τα μέλη των κοινωνιών αλληλεπιδρούν μεταξύ τους αλλά και τις σχέσεις μεταξύ λαών. Οι οικονομικές συνέπειες και φυσικά οι συνέπειες σε υγειονομικό επίπεδο για τα περισσότερα κράτη παγκοσμίως είναι εμφανείς.
Σε ατομικό επίπεδο, μία κατάσταση πανδημίας και ιδιαίτερα κοινωνικής αποστασιοποίησης λόγω καραντίνας μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και την ψυχική ανθεκτικότητα του καθενός. Ήδη έρευνες πάνω στον αντίκτυπο του COVID-19 έχουν βρει πως κατά τη διάρκεια της αντιμετώπισης του COVID-19 έχουν αυξηθεί οι περιπτώσεις καρδιομυοπάθειας, μίας παθολογικής κατάστασης η οποία σχετίζεται άμεσα με το αυξημένο άγχος [4]Jabri A, Kalra A, Kumar A, et al. Incidence of Stress Cardiomyopathy During the Coronavirus Disease 2019 Pandemic. JAMA Netw Open. 2020;3(7):e2014780. doi:10.1001/jamanetworkopen.2020.14780 . Σε μία κατάσταση καραντίνας είναι αναμενόμενο να αυξάνονται τα επίπεδα άγχους, καθώς τείνουμε να ανησυχούμε περισσότερο για την υγεία μας και την υγεία των δικών μας ανθρώπων, αλλά και αποκοπτόμαστε από αγαπημένα πρόσωπα που αποτελούν το υποστηρικτικό μας δίκτυο. Αποτέλεσμα αυτής της βίαιης αλλαγής της καθημερινότητάς μας είναι η αύξηση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και ασθενειών που σχετίζονται με το αυξημένο άγχος.
Η υποστήριξη των πιο ευάλωτων ατόμων, όπως είναι οι ασθενείς, τα άτομα με ιστορικό ψυχολογικών δυσκολιών, οι εργαζόμενοι σε δομές ανταπόκρισης σε έκτακτη ανάγκη, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι δεν είναι μία εύκολη υπόθεση. Απαιτεί συλλογική προσπάθεια και δομικές αλλαγές ώστε τα συστήματα ψυχικής υγείας να μπορούν να ανταποκριθούν επαρκώς στις αυξημένες ανάγκες. Η αναζήτηση αξιόπιστων πληροφοριών για την αντιμετώπιση των υγειονομικών κρίσεων αλλά και η σφαιρική ενημέρωση που μας επιτρέπει να γνωρίζουμε όχι μόνο το πως αλλά και το γιατί πρέπει να προστατευτούμε εμείς και οι αγαπημένοι μας, μπορούν να οδηγήσουν σε μία θετική ανταπόκριση στην πρόκληση της πανδημίας, αποφεύγοντας ταυτόχρονα να φτάνουμε στα άκρα είτε της απόλυτης απειθαρχίας είτε σε αυτό της πανικόβλητης εφαρμογής των μέτρων προστασίας.
Δύσκολες και απρόβλεπτες καινούργιες κοινωνικές προκλήσεις απαιτούν ισορροπημένη ανταπόκριση ώστε να είμαστε όλοι ψυχικά και σωματικά υγιείς.
Φωτογραφίες
- Εισαγωγική Φωτογραφία: Man wearing face mask, by Korhan Erdol
- Μαυροπίνακας: Φωτογραφία από Pixabay
- Γυναίκα σε κάγκελα φυλακής: φωτογραφία από Nandhu Kumar
- Νέα Ψυχολογίας (30 Σεπτεμβρίου 2021) - 30 Σεπτεμβρίου, 2021
- Δυσκολίες όρασης: ψυχοκοινωνικές προκλήσεις - 23 Σεπτεμβρίου, 2021
- Κίνητρα: γιατί κάνουμε όσα κάνουμε; - 20 Ιουνίου, 2021
Πηγές / Διαβάστε περισσότερα
| ↑1 | Xie, W., Campbell, S., & Zhang, W. (2020). Working memory capacity predicts individual differences in social-distancing compliance during the COVID-19 pandemic in the United States. Proceedings of the National Academy of Sciences, 202008868. doi:10.1073/pnas.2008868117 |
|---|---|
| ↑2 | Bezerra, Anselmo César Vasconcelos, et al. “Factors associated with people’s behavior in social isolation during the COVID-19 pandemic.” Ciência & Saúde Coletiva, vol. 25, no. suppl 1, 2020, pp. 2411–2421., doi:10.1590/1413-81232020256.1.10792020. |
| ↑3 | United Nations (2020). Everyone Included: Social Impact of COVID-19. Published on https://www.un.org/development/desa/dspd/everyone-included-covid-19.html |
| ↑4 | Jabri A, Kalra A, Kumar A, et al. Incidence of Stress Cardiomyopathy During the Coronavirus Disease 2019 Pandemic. JAMA Netw Open. 2020;3(7):e2014780. doi:10.1001/jamanetworkopen.2020.14780 |