Τυφλή όραση: δεν βλέπω, διαισθάνομαι
Μία από τις πιο σημαντικές πηγές γνώσης στην ιστορία της ψυχολογίας και συγκεκριμένα της νευροψυχολογίας είναι οι ειδικές περιπτώσεις ατόμων με πολύ σπάνιες νευρολογικές διαταραχές που αναπτύχθηκαν είτε με τά από ασθένεια, είτε μετά από εγκεφαλική βλάβη. Η βιβλιογραφία είναι γεμάτη από αναλύσεις της κατάστασης ανώνυμων ασθενών που γίνονται γνωστοί με ψευδώνυμα ή με ψεύτικα αρχικά (π.χ. οι ασθενείς ΗΜ και KC με την χαρακτηριστική αμνησία). Η συμβολή αυτών των ασθενών στον εμπλουτισμό των νευροσυμπεριφορικών μοντέλων είναι πολύ σημαντική και έχουν γραφτεί ολόκληρα βιβλία γι’ αυτούς (βλ. “Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο”). Αυτές τις ημέρες ήρθε στην επιφάνεια μία ακόμη περίπτωση ενός ασθενή με ένα πολύ περίεργο πρόβλημα όρασης ο οποίος όπως φαίνεται θα μείνει στην ιστορία.
Σε ένα από τα προηγούμενα posts είχαμε μιλήσει για τον τρόπο λειτουργίας του ινιακού λοβού ο οποίος είναι υπεύθυνος για τη ζωτική λειτουργία της όρασης. Εν συντομία, η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία ενεργοποιεί τους φωτοσυλλέκτες (ραβδία και κωνία) που βρίσκονται στον αμφιβληστροειδή χιτώνα των ματιών. Με τη σειρά τους τα ραβδία και κωνία ενεργοποιούν τα ενδιάμεσα νευρικά κύτταρα τα οποία αφού περάσουν από το οπτικό χίασμα καταλήγουν σε μια περιοχή του εγκεφάλου η οποία ονομάζεται έξω γονατώδες σώμα (lateral geniculate body/nucleus). Από εκεί οι οπτικές πληροφορίες μεταδίδονται πρωτίστως στον ινιακό λοβό για την οπτική επεξεργασία των ερεθισμάτων αλλά και στην παρεγκεφαλίδα ή οποία είναι υπεύθυνη για τον συντονισμό των κινήσεων βάσει των οπτικών ερεθισμάτων (π.χ. πιάσιμο μιας μπάλας που κατευθύνεται προς το μέρος μας ή αποφυγή ενός εμποδίου που βρίσκεται στον δρόμο μας).
Ο Δρ. Alan Penga από το πανεπιστήμιο του Bangor δημοσίευσε την περίπτωση του ασθενή TN ο οποίος έχει μια εκπληκτική ικανότητα η οποία μας δίνει περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον ρόλο των διάφορων περιοχών που σχετίζονται με την όραση. Ο ΤΝ, γιατρός στο επάγγελμα, είχε την ατυχία να υποστεί δύο διαδοχικά εγκεφαλικά επεισόδια στον ινιακό λοβό (βλ.εικόνα 1) τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα τον διακοπή παροχής αίματος στις περιοχές του οπτικού φλοιού και ως εκ τούτου την ολοκληρωτική διακοπή λειτουργίας των οπτικών νευρώνων, καθιστώντας τον ΤΝ τυφλό. Αυτού του είδους η τύφλωση λέγεται φλοιώδης τύφλωση καθώς η αιτία της είναι η βλάβη του οπτικού φλοιού και όχι των οφθαλμών. Με άλλα λόγια, τα μάτια λειτουργούν κανονικά, λαμβάνοντας το φως και ενεργοποιώντας όλους τους ενδιάμεσους νευρώνες έως και το σημείο της βλάβης όπου φυσικά σταματά η μετάδοση των πληροφοριών.
Αυτού του είδους και έκτασης βλάβη στον ινιακό λοβό εμφανίζεται για πρώτη φορά στην ιστορία της Νευροψυχολογίας, γεγονός που από μόνο του καθιστά την συγκεκριμένη περίπτωση εξαιρετικά ενδιαφέρουσα από επιστημονικής απόψεως. Αλλά αυτό που κάνει τον ΤΝ τόσο ξεχωριστό δεν είναι τόσο η βλάβη που έχει, όσο η ικανότητα που έχει αναπτύξει. Ενώ δεν εχει επίγνωση αυτών που βλέπει, ωστόσο μπορεί να εντοπίσει αντικείμενα στον χώρο του εντελώς ασυναίσθητα. Για παράδειγμα όταν ένα αντικείμενο πλησιάζει απειλητικά στο πρόσωπο του ο ΤΝ το αποφεύγει. Επίσης μπορεί να διαβάσει τα συναισθήματα κάποιων προσώπων που εμφανίζονται σε μια οθόνη, αν και δεν τα βλέπει αλλά και να αποφεύγει εντελώς ασυνείδητα εμπόδια στον δρόμο του (βλ. βίντεο).
Αυτού του είδους η κατάσταση ονομάζεται τυφλή όραση (blindsight) και περιγράφει ακριβώς αυτές τις περιπτώσεις τύφλωσης όπου ο ασθενής βλέπει αντικείμενα χωρίς να έχει επίγνωση αυτού που βλέπει. Παρόμοιες περιπτώσεις έχουν καταγραφεί αρκετές φορές, αλλά πρώτη φορά εμφανίζεται ασθενής με τυφλή όραση σε τόσο μεγάλο βαθμό. Συνήθως η βλάβη στον οπτικό φλοιό περιορίζεται στο ένα ημισφαίριο ή σε κάποιο τεταρτημόριο με αποτέλεσμα η απώλεια όρασης και το φαινόμενο της τυφλής όρασης να εμφανίζεται στο δεξί ή στο αριστερό οπτικό ημιπεδίο ή σε κάποιο οπτικό τεταρτημόριο (π.χ. πάνω δεξιά, κάτω αριστερά κτλ).
Αναμένεται πως ο ΤΝ θα λάβει μέρος σε αρκετές έρευνες και θα βοηθήσει να πέσει περισσότερο φως όχι μόνο στο φαινόμενο της τυφλής όρασης, αλλά και στην λειτουργική εξειδίκευση των διάφορων περιοχών του εγκεφάλου που σχετίζονται με την όραση.
Φωτογραφία: ΤΝ fMRI image, by MindHacks
Πηγές / Περισσότερες Πληροφορίες
- Alan Pegna et al. (2004). Discriminating emotional faces without primary visual cortices involves the right amygdala. Nature Neuroscience 8, 24 – 25.
- Not Exactly Rocket Science: “Blind man navigates obstacle course perfectly with no visual awareness”
- Mind Hacks: “Out of sight but not out of mind”
- Νέα Ψυχολογίας (30 Σεπτεμβρίου 2021) - 30 Σεπτεμβρίου, 2021
- Δυσκολίες όρασης: ψυχοκοινωνικές προκλήσεις - 23 Σεπτεμβρίου, 2021
- Κίνητρα: γιατί κάνουμε όσα κάνουμε; - 20 Ιουνίου, 2021