3 λανθασμένες εντυπώσεις για την Ψυχοθεραπεία

Η αλήθεια είναι ότι η επιστήμη της Ψυχολογίας τώρα αρχίζει σιγά-σιγά να κάνει τα πρώτα της βήματα στην Ελλάδα. Ο κόσμος λοιπόν σε μεγάλο βαθμό έχει άγνοια για τους βασικούς σκοπούς και τον ρόλο που μπορεί να παίξει η Ψυχολογία στην ζωή του. Αποτέλεσμα αυτού είναι όσοι ασχολούμαστε στον κλάδο της Ψυχολογίας συχνά να αντιμετωπίζουμε την καχυποψία και τον φόβο πολλών μπροστά στην επιστήμη αυτή. Σήμερα θα προσπαθήσω να ξεκαθαρίσω κάποια βασικά πράγματα γύρω από την Ψυχοθεραπεία, ελπίζοντας να ρίξω λίγο περισσότερο φως σε αυτό το άγνωστο, αλλά και ίσως τρομακτικό για πολλούς, κομμάτι της Ψυχολογίας. 1.Η ψυχοθεραπεία είναι αυτό που λέμε ψυχανάλυση, όπου ο ασθενής ξαπλώνει στον καναπέ κ προσπαθεί να εκφράσει τις ασυνείδητες σκέψεις του. Νομίζω πως αν πιάσεις και ρωτήσεις 100 ανθρώπους στο δρόμο τι είναι ψυχοθεραπεία, οι 80-90 από αυτούς θα σου πουν πως είναι η διαδικασία κατά την οποία ο “ασθενής” προσπαθεί να βγάλει όλα αυτά που έχει στο μυαλό του – να εκφράσει όλες τις ασυνείδητες σκέψεις του – ενώ ο “γιατρός” κάθεται σε μια καρέκλα και σημειώνει κάποια πράγματα και στο τέλος δίνει την πολίτιμη συμβουλή του στον “ασθενή”, ώστε να ξεπεράσει το πρόβλημα. Καταρχήν θα πρέπει να πούμε πως οι όροι “ασθενής” και “γιατρός” είναι αδόκιμοι και σχετικά σπάνια θα ακούσετε ειδικούς λειτουργούς ψυχικής υγείας να τους χρησιμοποιούν. Από την μία η λέξη “ασθενής” δηλώνει ότι το άτομο υπολείπεται σε κάποιο πεδίο (αθενεί) και έτσι αυτόματα το θέτει σε μια υποδυέστερη θέση σε σχέση με τον ψυχοθεραπευτή, ενώ ο όρος “γιατρός” είναι λάθος γιατί απλά ο ψυχοθεραπευτής δεν είναι γιατρός, με την κλασική έννοια της λέξης (με απλά λόγια δεν έχει σπουδάσει ιατρική, εκτός βέβαια και αν η αρχική του ιδιότητα είναι η ψυχιατρική). Αντί των λέξεων αυτών, προτιμάται η χρήση λέξεων όπως “πελάτης” και “ψυχοθεραπευτής” ή “συμβουλευόμενος” και “σύμβουλος”, ανάλογα με την περίπτωση. Η εικόνα που περιγράψαμε πιο πάνω, την οποία έχουν οι περισσότεροι για την ψυχοθεραπεία θα λέγαμε πως φωτογραφίζει την κλασική ψυχαναλυτική μέθοδο, η οποία -εκτός του ότι όλο και σπανίζει η χρήση της στην σημερινή εποχή- είναι μόνο μία από τις πολλές διαφορετικές μεθόδους ψυχοθεραπείας που υπάρχουν. Θα αναφερθώ σε μερικές, ώστε να σχηματίσετε μια εικόνα για την ποικιλία των ψυχοθεραπειών. Πολύ γνωστή θεραπεία είναι η γνωστικοσυμπεριφορική, η οποία προσπαθεί μέσα από συγκεκριμένες ασκήσεις να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο συλλαμβάνουμε ορισμένα ερεθίσματα, ο οποίος επηρεάζει την τελική παρατηρήσιμη και ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Με δυο λόγια δηλαδή αλλάζοντας τον μηχανισμό αντίληψης πετυχαίνουμε αλλαγή και στην συμπεριφορά (π.χ. ένα ποντίκι που προκαλεί την φοβία, παύει να γίνεται αντιληπτό ως κάτι επικίνδυνο, με αποτέλεσμα να υποχωρεί και η φοβία σταδιακά). Άλλο παράδειγμα ψυχοθεραπείας είναι η αγαπημένη μου μέθοδος, η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία. Μέσα στα πλαίσια αυτά ο ψυχοθεραπευτής, μέσω συντονισμένης (συνήθως του τύπου που καλείται “ημιδομημένη” από τους ειδικούς) συζήτησης, φέρνει το άτομο αντιμέτωπο με τα βασικά του υπαξιακά ζητήματα, τα οποία -σύμφωνα με την θεωρία που κρύβεται πίσω από την μέθοδο αυτή- είναι και η ουσιαστική αιτία των συμπεριφορικών προβλημάτων. Μόλις το άτομο έρθει αντιμέτωπο με τα πραγματικά ερωτήματα που το απασχολούν, τα οποία είναι και το βαθύτερο αίτιο για την προβληματική συμπεριφορά που θέλει να διορθώσει, τότε σταδιακά η ψυχική του υγεία θα ανακάμψει σημαντικά. Ένα τρίτο παράδειγμα είναι η ομαδική συστημική ψυχοθεραπεία, η οποία βλέπει την προβληματική συμπεριφορά ως σύμπτωμα μιας προβληματικής σχέσης μεταξύ των μελών ενός κοινωνικού συστήματος, και αυτό συνήθως είναι η οικογένεια. Έτσι ο ψυχοθεραπευτής δεν εστιάζεται στο άτομο, αλλά στις σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ των μελών του συστήματος αυτού. Σε αυτή την περίπτωση δηλαδή ο πελάτης του ψυχοθεραπευτή δεν είναι το ένα άτομο, αλλά όλη η ομάδα, την οποία και παρατηρεί μέσα από ομαδικές ψυχοθεραπείες, οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν από απλή ελεύθερη ανάπτυξη των σκέψεων του κάθε ατόμου έως και παιχνίδια ρόλου μεταξύ των μελών του συστήματος. Τέλος, ένα τέταρτο παράδειγμα ψυχοθεραπείας είναι η λεγόμενη «εκφραστική ψυχοθεραπεία» (expressive therapy), η οποία προσπαθεί να επιτύχει την διόρθωση της προβληματικής συμπεριφοράς με την απελευθέρωση της (φυσικής και πνευματικής) ενέργειας μέσω διαφόρων δραστηριοτήτων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα πρακτικών αυτού του είδους της ψυχοθεραπείας είναι η ώθηση των συμβουλευόμενων για έκφραση μέσω της ζωγραφικής, του χορού, του θεάτρου ή ακόμη και της συγγραφής κειμένων. Βλέπουμε δηλαδή ότι η εικόνα του κλασικού ψυχαναλυτή που σημειώνει στο μπλοκάκι του δεν είναι παρά μια καρικατούρα πλέον. Η ψυχοθεραπευτική διαδικασία με το πέρασμα του χρόνου πήρε νέες μορφές και στο μέλλον πρόκειται να πάρει και άλλες, καθώς νέου είδους θεραπείες θα μπαίνουν στο δρόμο μας. 2.Η ψυχοθεραπεία είναι για τους τρελούς. Ένα βασικό λάθος που κάνει ο μέσος Έλληνας είναι να θεωρεί ότι μόνο όσοι πάσχουν από κάποια σοβαρή ψυχική δυσλειτουργία (αυτοί που ο λαός υποτιμητικά στο σύνολό τους τους αποκαλεί «τρελούς») έχουν ανάγκη από ψυχολογικής φύσεως βοήθεια. Αλλά αυτές οι ψυχικές δυσλειτουργίες δεν δημιουργούνται εκ του μηδενός. Εκτός από τις περιπτώσεις που αυτές οι δυσλειτουργίες είναι αποτέλεσμα κάποιας βιολογικής επιβάρυνσης (κληρονομικότητα) ή ενός ξαφνικού τραυματικού γεγονότος, σε όλες τις άλλες περιπτώσεις γεννιούνται σιγά – σιγά χρόνο με το χρόνο. Επομένως μια έγκαιρη διάγνωση και στήριξη από κάποιον ειδικό λειτουργό ψυχικής υγείας μπορεί να χτυπήσει το κακό στην ρίζα του, μόλις αρχίσουν να εμφανίζονται οι πρώτες ενδείξεις. Αυτό ισχύει ακόμη και στις περιπτώσεις που η ψυχική δυσλειτουργία είναι, σε μεγάλο βαθμό, αποτέλεσμα βιολογικών παραγόντων (π.χ. σχιζοφρένεια). Η βιολογική επιβάρυνση δεν σημαίνει αυτόματα και μη αντιμετώπιση της κατάστασης. Μια έγκαιρη επέμβαση μόλις αρχίσουν να γίνονται ορατά τα πρώτα σημάδια είναι πάντα ένας καλός οιωνός για καλύτερα αποτελέσματα. Πέρα όμως την έγκαιρη διάγνωση, η ψυχοθεραπεία ή μάλλον η αναζήτηση βοήθειας από κάποιον λειτουργό ψυχικής υγείας μπορεί να βοηθήσει και στην επίλυση των μικρών προβλημάτων που κάνουν την ζωή μας πιο δύσκολη, και τα οποία δεν είναι απαραίτητα κάποια ψυχική δυσλειτουργία. Για παράδειγμα αν ένα ζευγάρι ζει μέσα στην ένταση και τους καυγάδες, ακόμη και αν αυτό είναι μέσα στα πλαίσια του «φυσιολογικού», αυτόματα η ποιότητα της ζωής τόσο των συζύγων, όσο και των υπολοίπων μελών της οικογένειας επιβαρύνεται από την κατάσταση αυτή. Αν αυτό το ζευγάρι αναζητήσει κάποια βοήθεια και καταφέρει να επιλύσει τις όποιες διαφορές του, αν αυτές υπάρχουν, μέσα στα πλαίσια μιας ψυχοθεραπείας, είναι πολύ πιθανό ότι η ένταση θα μειωθεί θεαματικά. Αλλά ακόμη και αν αυτή επιστρέψει, το ζευγάρι θα είναι έτοιμο να την αντιμετωπίσει, καθώς πλέον έχει «εκπαιδευτεί» από την ψυχοθεραπεία στην οποία έλαβε μέρος. Έτσι, εξασφαλίζεται ένα καλό επίπεδο ψυχικής υγείας για όλους μέσα στο ευρύτερο σύστημα της οικογένειας. Με δυο λόγια η ψυχική υγεία πρέπει να λαμβάνεται υπόψη όπως και η σωματική υγεία. Είναι το ίδιο σημαντική και κάθε επιβάρυνσή της, όσο μικρή και αν είναι, μπορεί αν δεν προσέξουμε να εξελιχθεί σε σοβαρό πρόβλημα. Φυσικά τα παραπάνω δεν εννοώ πως η παραμικρή ένδειξη ψυχικής πίεσης θα πρέπει να μας οδηγεί στον ψυχολόγο απαραίτητα. Αλλά όταν το άτομο νιώθει ότι απλά κάτι το βαραίνει περισσότερο και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από όσο αντέχει, θα ήταν καλά να έχει ανοιχτή και την επιλογή να επισκεφθεί έστω και για μία και μόνη συνεδρία κάποιον ειδικό λειτουργό ψυχικής υγείας. 3.Αντί να πληρώσω τόσα χρήματα στον ψυχολόγο/ψυχοθεραπευτή, είναι καλύτερα να πληρώσω έναν ψυχίατρο και να πάρω την φαρμακευτική αγωγή. Στο κάτω-κάτω, τα φάρμακα έχουν υπαρκτά αποτελέσματα στον οργανισμό. Μια ακόμη λανθασμένη σκέψη που γίνεται γύρω από τα θέματα ψυχικής υγείας είναι πως ένα χάπι μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικό από μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Αυτό είναι λανθασμένο με την έννοια πως κάθε ψυχική δυσλειτουργία και κάθε άτομο έχουν το δικό τους ιδανικό τρόπο αντιμετώπισης. Σε άλλες δυσλειτουργίες φαίνεται πως η φαρμακοθεραπεία έχει πιο άμεσα αποτελέσματα, ενώ σε άλλες τα αποτελέσματα είναι μηδαμινά. Το ίδιο ισχύει και για την ψυχοθεραπεία. Για την ακρίβεια οι ψυχικές δυσλειτουργίες που οφείλονται σε βιολογικούς παράγοντες συνήθως απαιτούν και φαρμακοθεραπεία για να ελεγχθούν οι σωματικές δυσλειτουργίες που οδηγούν στις ψυχικές. Για παράδειγμα η χρήση φαρμάκων για την χρόνια κατάθλιψη μπορούν να βοηθήσουν στην ρύθμιση της ροής των συγκεκριμένων νευροδιαβιβαστών (χημικές ουσίες που είναι βασικές στην λειτουργία του νευρικού συστήματος) που ωθούν το άτομο στο να είναι γενικά απαισιόδοξο και να μην έχει κίνητρα. Σε άλλες περιπτώσεις όμως η χρήση φαρμάκων είτε δεν φαίνεται να βοηθά ιδιαίτερα, είτε δεν είναι τόσο αποτελεσματική όσο η ψυχοθεραπεία, είτε είναι αδύνατη. Για παράδειγμα η αντιμετώπιση της κλεπτομανίας γίνεται κυρίως με ψυχοθεραπεία και όχι με φαρμακοθεραπεία, μιας και η δεύτερη μέθοδος δεν φαίνεται και τόσο αποτελεσματική. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η επίλυση συστημικών προβλημάτων. Πως μπορεί η φαρμακοθεραπεία να βοηθήσει μια οικογένεια με πρόβλημα επικοινωνίας; Απλά δεν μπορεί… Γενικά οι μέθοδοι θεραπείας, είτε αυτοί είναι φαρμακοθεραπεία είτε ψυχοθεραπεία σίγουρα δεν διεκδικούν την αποκλειστικότητα στην εφαρμογή τους πάνω σε ένα άτομο. Ο συνδυασμός των πιο ενδεδειγμένων πρακτικών για κάθε περίπτωση είναι αυτός που τελικά οδηγεί στο τελικό καλό αποτέλεσμα. Ούτε η ψυχοθεραπεία, αλλά ούτε η φαρμακοθεραπεία μπορούν να επιτύχουν 100% αποτελέσματα από μόνες τους. Χρήσιμες ιστοσελίδες για περισσότερες πληροφορίες: About Psychotherapy, Psychotherapy Articles, Wikipedia