Ο αντίκτυπος των κινουμένων σχεδίων στην ανάπτυξη των παιδιών
Τα κινούμενα σχέδια, αν και στις απαρχές τους δημιουργήθηκαν με σκοπό να ψυχαγωγήσουν το ενήλικο κοινό, εξελίχθηκαν σταδιακά σε έναν πυλώνα παιδικής ψυχαγωγίας. Στις αρχές του 20ού αιώνα, ταινίες όπως της πρωτοπόρου του χώρου Walt Disney είχαν έντονα στοιχεία σάτιρας και κοινωνικής κριτικής, στοχεύοντας περισσότερο στο γενικό κοινό παρά στα παιδιά. Ωστόσο, με την πάροδο των δεκαετιών και κυρίως μετά τη δεκαετία του 1950, η παραγωγή κινουμένων σχεδίων προσανατολίστηκε έντονα προς τα παιδιά, ενσωματώνοντας εκπαιδευτικά στοιχεία, ήρωες με ηθικές αξίες και πιο αθώα θεματολογία.
Η αύξηση της χρήσης τηλεόρασης, η εμφάνιση εξειδικευμένων παιδικών καναλιών και -πιο πρόσφατα- η ραγδαία εξάπλωση των ψηφιακών πλατφορμών, έκαναν τα κινούμενα σχέδια αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των παιδιών παγκοσμίως. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι εύλογο να αναρωτηθούμε πώς αυτή η μεγάλη έκθεση επηρεάζει την αναπτυξιακή πορεία των μικρών τηλεθεατών.
Κινούμενα σχέδια και ανάπτυξη των παιδιών
Η αλληλεπίδραση των παιδιών με τα κινούμενα σχέδια έχει απασχολήσει έντονα την επιστημονική κοινότητα τις τελευταίες δεκαετίες, με αποτέλεσμα πλήθος ερευνών πάνω στο θέμα της επίδρασης της θέασης κινούμενων σχεδίων στη γνωστική και ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Σε γνωστικό επίπεδο, ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι εκπαιδευτικού τύπου κινούμενα σχέδια μπορούν να ενισχύσουν τη γλωσσική ανάπτυξη και την κατανόηση βασικών εννοιών σε παιδιά προσχολικής ηλικίας [1]Linebarger, D. L., & Vaala, S. E. (2010). Screen media and language development in infants and toddlers: An ecological perspective. Developmental Review, 30(2), 176–202. . Άλλες έρευνες υποδεικνύουν ότι η παρακολούθηση κατάλληλα σχεδιασμένων προγραμμάτων μπορεί να υποστηρίξει την ανάπτυξη της προσοχής και της επίλυσης προβλημάτων [2]Anderson, D. R., & Hanson, K. G. (2017). Screen media and cognitive development. In D. A. Gentile (Ed.), Media Violence and Children (pp. 121–145). Praeger. .
Ωστόσο, άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι η συχνή παρακολούθηση ταχέως μεταβαλλόμενων σκηνών –χαρακτηριστικό γνώρισμα πολλών σύγχρονων κινούμενων σχεδίων– σχετίζεται με αυξημένες δυσκολίες συγκέντρωσης και παρορμητικότητας, ιδιαίτερα σε μικρότερες ηλικίες [3]Christakis, D. A., Ramirez, J. S. B., Ferguson, S. M., Ravinder, S., & Ramirez, J. M. (2018). How early media exposure may affect cognitive function: A review of results from observations in humans and experiments in mice. PNAS, 115(40), 9851–9858. . Επιπλέον, η έκθεση σε βίαιο ή επιθετικό περιεχόμενο μπορεί να ενισχύσει επιθετικές συμπεριφορές στα παιδιά, αν και η σύνδεση αυτή παραμένει πολύπλοκη και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες [4]Coyne, S. M., Linder, J. R., Rasmussen, E. E., Nelson, D. A., & Collier, K. M. (2017). It’s a bird! It’s a plane! It’s a gender stereotype!: Longitudinal associations between superhero viewing and gender stereotyped play. Sex Roles, 76, 301–314. .
Σε συναισθηματικό επίπεδο, τα κινούμενα σχέδια ενδέχεται να βοηθήσουν τα παιδιά να αναγνωρίσουν και να διαχειριστούν συναισθήματα, όταν παρουσιάζουν ήρωες που βιώνουν διάφορες καταστάσεις, εκφράζουν και διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους. Ωστόσο, περιεχόμενο που εμπεριέχει φόβο, άγχος ή και στερεότυπες αντιλήψεις μπορεί να δημιουργήσει συγχύσεις, να επηρεάσει αρνητικά την αυτοαντίληψη των παιδιών και την κοινωνική τους συμπεριφορά [5]Mares, M. L., & Pan, Z. (2013). Effects of Sesame Street: A meta-analysis of children’s learning in 15 countries. Journal of Applied Developmental Psychology, 34(3), 140–151. .
Με απλά λόγια, αυτό το οποίο βλέπουμε είναι πως ένας βασικός παράγοντας του αντίκτυπου που θα έχει ένα κινούμενο σχέδιο στα παιδιά είναι τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά. Όσο πιο προσεγμένο και ηλικιακά κατάλληλο είναι μια ταινία ή μια σειρά κινουμένων σχεδίων, τόσο πιο θετικός θα είναι ο αντίκτυπός της.
Πόσο και τι παρακολουθούν τα παιδιά μας;
Η συχνότητα παρακολούθησης κινουμένων σχεδίων δεν είναι ομοιόμορφη για όλα τα παιδιά και επηρεάζεται από πληθώρα κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών παραγόντων. Για παράδειγμα, έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά από οικογένειες με χαμηλότερο εισόδημα ή περιορισμένη πρόσβαση σε εξωσχολικές δραστηριότητες περνούν περισσότερο χρόνο μπροστά από οθόνες [6]Rideout, V. (2016). Media use by children age zero to eight: A common sense media research study. Common Sense Media. . Είναι ένα αναμενόμενο εύρημα, καθώς μπορούμε εύκολα να φανταστούμε πως οι γονείς που εργάζονται πολλές ώρες ή δεν έχουν πρόσβαση σε εναλλακτικές μορφές απασχόλησης των παιδιών, είναι πιθανό να χρησιμοποιούν την τηλεόραση ως μέσο απασχόλησής τους.
Το φύλο φαίνεται να παίζει ρόλο στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των επιλεγμένων κινούμενων σχεδίων, καθώς τα αγόρια τείνουν να επιλέγουν πιο ενεργητικά και επιθετικά κινούμενα σχέδια, ενώ τα κορίτσια συχνά δείχνουν προτίμηση σε σειρές κινουμένων σχεδίων με κοινωνικές ή συναισθηματικές θεματικές [7]Wartella, E., Rideout, V., Lauricella, A., & Connell, S. (2014). Parenting in the age of digital technology: A national survey. Center on Media and Human Development, Northwestern University. .
Όταν το “λίγο” γίνεται “πολύ”: Η υπερβολική ενασχόληση με τα παιδικά προγράμματα
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τα παιδιά κάτω των δύο ετών δεν θα πρέπει να εκτίθενται σε οθόνες. Για τα παιδιά 2-5 ετών συνιστάται η θέαση να μην υπερβαίνει τη μία ώρα ημερησίως [8]World Health Organization. (2019). Guidelines on physical activity, sedentary behaviour and sleep for children under 5 years of age. World Health Organization. https://www.who.int/publications/i/item/9789241550536 . Παρ’ όλα αυτά, έρευνες δείχνουν ότι πολλά παιδιά ξεπερνούν κατά πολύ αυτές τις συστάσεις, με τον μέσο όρο ημερήσιας θέασης να αγγίζει ή και να υπερβαίνει τις 2-3 ώρες [9]Kabali, H. K., Irigoyen, M. M., Nunez-Davis, R., Budacki, J. G., Mohanty, S. H., Leister, K. P., & Bonner, R. L. (2015). Exposure and use of mobile media devices by young children. Pediatrics, 136(6), 1044–1050. https://doi.org/10.1542/peds.2015-2151, κάτι που εντείνεται καθώς κυριαρχούν τα κινητά και η χρήση του διαδικτύου. Αυτό είναι ένα σημείο που πρέπει να μας προβληματίσει, καθώς η υπερβολική έκθεση σε οθόνες μπορεί να επηρεάσει τον ύπνο, τη φυσική δραστηριότητα, τις κοινωνικές δεξιότητες ή και τη σχολική επίδοση.
Συγκεκριμένα, έχει διαπιστωθεί ότι η συστηματική παρακολούθηση οθονών πριν τον ύπνο σχετίζεται με διαταραχές στον κύκλο ύπνου των παιδιών [10]Carter, B., Rees, P., Hale, L., Bhattacharjee, D., & Paradkar, M. S. (2016). Association between portable screen-based media device access or use and sleep outcomes: A systematic review and meta-analysis. JAMA Pediatrics, 170(12), 1202–1208. https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2016.2341 . Αυτός ο κύκλος μεταξύ των ωρών που κάποιος είναι ξύπνιος και αυτών που κοιμάται, ονομάζεται κιρκαδιανοί ρυθμοί. Όταν αυτοί οι ρυθμοί διαταράσσονται, παρατηρείται αρνητικός αντίκτυπος στην υγεία μας. Μία από τις κύριες επιπτώσεις στην περίπτωση των παιδιών είναι η διαταραχή του ύπνου, η οποία συχνά έχει τη μορφή ακανόνιστων ωραρίων ύπνου και αφύπνισης, καθώς και η μειωμένη ποιότητα ύπνου. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ημερήσια υπνηλία, κόπωση και μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης. Επιπλέον, τα παιδιά με διαταραγμένους κιρκαδιανούς ρυθμούς συχνά εμφανίζουν αυξημένα επίπεδα άγχους, ευερεθιστότητα και προβλήματα συμπεριφοράς, ενώ επηρεάζεται και η διαχείριση των συναισθημάτων τους [11]Beebe, D. W. (2011). Cognitive, behavioral, and functional consequences of inadequate sleep in children and adolescents. Pediatric Clinics of North America, 58(3), 649–665. https://doi.org/10.1016/j.pcl.2011.03.002 .
Πρακτικές ιδέες για λιγότερη οθόνη
Δεν είναι ρεαλιστικό –ούτε απαραίτητα ωφέλιμο– να αποκόψουμε πλήρως τα παιδιά από τα κινούμενα σχέδια. Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι να μειώσουμε την υπερβολική χρήση και να καθοδηγήσουμε τα παιδιά προς πιο ισορροπημένη κατανάλωση τέτοιου τηλεοπτικού υλικού.
Αρχικά, μπορούμε να δοκιμάσουμε να βλέπουμε ενεργά μαζί με τα παιδιά μας τηλεόραση. Αυτό έχει ορισμένα πλεονεκτήματα, καθώς βλέποντας μαζί με τα παιδιά τα κινούμενα σχέδια, μπορούμε να τους εξηγήσουμε τι βλέπουν και να σχολιάζουμε τις συμπεριφορές των χαρακτήρων. Έτσι ενισχύουμε τη μεταξύ μας επικοινωνία και τα βοηθάμε να κατανοήσουν καλύτερα το περιεχόμενο. Δεν είναι απλώς μια ευκαιρία για έλεγχο, αλλά μια ευκαιρία για συζήτηση, γέλιο και μοίρασμα.
Όταν το παιδί παρακολουθεί κάτι που του ταιριάζει ηλικιακά και είναι ποιοτικό, ακόμα και λίγος χρόνος παρακολούθησης ενός προγράμματος μπορεί να έχει θετικά στοιχεία. Μπορούμε να επιλέγουμε μαζί τι θα δει, δίνοντάς του παράλληλα και μια αίσθηση αυτονομίας. Επιπλέον, τα εκπαιδευτικά κινούμενα σχέδια δίνουν αφορμές για μάθηση και δημιουργική σκέψη, κάτι που μπορεί να μας οδηγήσει σε ενδιαφέρουσες συζητήσεις που μπορούμε να κάνουμε με τα παιδιά μας με αφορμή κάτι που είδαμε.
Ακόμη και εάν παρακολουθούμε μαζί ένα τηλεοπτικό προϊόν, θα πρέπει να είμαστε σε θέση να θέσουμε κάποια χρονικά όρια, όπως άλλωστε είδαμε ότι προτείνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Είναι σημαντικό να βάζουμε συγκεκριμένα χρονικά όρια, ώστε το παιδί να ξέρει τι να περιμένει. Για παράδειγμα, μπορούμε να ορίσουμε ότι μπορεί να βλέπει κινούμενα σχέδια μόνο αφού τελειώσει τις υποχρεώσεις του ή μόνο για συγκεκριμένη ώρα το απόγευμα. Τα παιδιά ανταποκρίνονται καλύτερα όταν οι κανόνες είναι σταθεροί, ξεκάθαροι και εφαρμόζονται με συνέπεια.
Έπειτα, εάν θέλουμε να μειώσουμε το χρόνο που τα παιδιά περνάνε μπροστά από την οθόνη, είναι χρήσιμο να τους δίνουμε εναλλακτικές δραστηριότητες που μπορούν να επιλέξουν. Εάν δεν έχουν άλλες επιλογές, τότε είναι αναμενόμενο ότι θα καταλήξουν εκ των πραγμάτων στην παρακολούθηση των αγαπημένων τους προγραμμάτων. Όταν όμως τα παιδιά έχουν μπροστά τους ενδιαφέρουσες εναλλακτικές, είναι πιο εύκολο να απομακρυνθούν από τις οθόνες. Μπορούμε να τα ενθαρρύνουμε να ζωγραφίσουν, να φτιάξουν κατασκευές ή να παίξουν έξω, ανάλογα με τι τους ενδιαφέρει. Η συμμετοχή μας, έστω και για λίγο, ενισχύει το ενδιαφέρον τους και ενισχύει τη μεταξύ μας σύνδεση.
Εν ολίγοις, τι κρατάμε τελικά;
Τα κινούμενα σχέδια είναι αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης κουλτούρας. Η ερευνητική βιβλιογραφία δείχνει πως η επίδρασή τους είναι πολύπλευρη και εξαρτάται από παράγοντες όπως η ηλικία, το περιεχόμενο, η διάρκεια και ο τρόπος θέασης. Δεν είναι ο “εχθρός”, ούτε και το “μαγικό εργαλείο” της ανατροφής και, όπως και σε πολλές πτυχές της ζωής, το μέτρο, η επίγνωση και η συμμετοχή των γονιών κάνουν τη διαφορά.
Αν δούμε τα κινούμενα σχέδια ως αφορμή για συζήτηση, έκφραση και κοινές εμπειρίες, μπορούμε να μετατρέψουμε την παρακολούθηση από μια παθητική δραστηριότητα σε μια ουσιαστική ευκαιρία για επικοινωνία και ανάπτυξη. Τα παιδιά μας δεν χρειάζονται την τέλεια οθόνη, αλλά το ενδιαφέρον και την παρουσία μας.
- Ο αντίκτυπος των κινουμένων σχεδίων στην ανάπτυξη των παιδιών - 14 Απριλίου, 2025
- Αυτισμός και εκπαίδευση - 2 Απριλίου, 2025
- Ο κίνδυνος του ολοκληρωτισμού και η ψυχολογία της υποταγής - 3 Μαρτίου, 2025
Πηγές / Διαβάστε περισσότερα
| ↑1 | Linebarger, D. L., & Vaala, S. E. (2010). Screen media and language development in infants and toddlers: An ecological perspective. Developmental Review, 30(2), 176–202. |
|---|---|
| ↑2 | Anderson, D. R., & Hanson, K. G. (2017). Screen media and cognitive development. In D. A. Gentile (Ed.), Media Violence and Children (pp. 121–145). Praeger. |
| ↑3 | Christakis, D. A., Ramirez, J. S. B., Ferguson, S. M., Ravinder, S., & Ramirez, J. M. (2018). How early media exposure may affect cognitive function: A review of results from observations in humans and experiments in mice. PNAS, 115(40), 9851–9858. |
| ↑4 | Coyne, S. M., Linder, J. R., Rasmussen, E. E., Nelson, D. A., & Collier, K. M. (2017). It’s a bird! It’s a plane! It’s a gender stereotype!: Longitudinal associations between superhero viewing and gender stereotyped play. Sex Roles, 76, 301–314. |
| ↑5 | Mares, M. L., & Pan, Z. (2013). Effects of Sesame Street: A meta-analysis of children’s learning in 15 countries. Journal of Applied Developmental Psychology, 34(3), 140–151. |
| ↑6 | Rideout, V. (2016). Media use by children age zero to eight: A common sense media research study. Common Sense Media. |
| ↑7 | Wartella, E., Rideout, V., Lauricella, A., & Connell, S. (2014). Parenting in the age of digital technology: A national survey. Center on Media and Human Development, Northwestern University. |
| ↑8 | World Health Organization. (2019). Guidelines on physical activity, sedentary behaviour and sleep for children under 5 years of age. World Health Organization. https://www.who.int/publications/i/item/9789241550536 |
| ↑9 | Kabali, H. K., Irigoyen, M. M., Nunez-Davis, R., Budacki, J. G., Mohanty, S. H., Leister, K. P., & Bonner, R. L. (2015). Exposure and use of mobile media devices by young children. Pediatrics, 136(6), 1044–1050. https://doi.org/10.1542/peds.2015-2151 |
| ↑10 | Carter, B., Rees, P., Hale, L., Bhattacharjee, D., & Paradkar, M. S. (2016). Association between portable screen-based media device access or use and sleep outcomes: A systematic review and meta-analysis. JAMA Pediatrics, 170(12), 1202–1208. https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2016.2341 |
| ↑11 | Beebe, D. W. (2011). Cognitive, behavioral, and functional consequences of inadequate sleep in children and adolescents. Pediatric Clinics of North America, 58(3), 649–665. https://doi.org/10.1016/j.pcl.2011.03.002 |
Σχολικός εκφοβισμός: Όχι
