Πολυγλωσσία: Πρέπει το παιδί να μεγαλώνει με παραπάνω από μία γλώσσες στο περιβάλλον του;
Εάν κάτι χαρακτηρίζει τις σύγχρονες κοινωνίες, τουλάχιστον σε αυτό που ονομάζουμε Δύση, είναι οι γρήγορες αλλαγές. Νέες τεχνολογίες δημιουργούν επαναστάσεις σε όλα τα επίπεδα. Οι εύκολες μετακινήσεις, τα μηδαμινά εμπορικά εμπόδια και πολλές δεκαετίες ειρήνης έχουν φέρει τους λαούς πιο κοντά, από πολλές απόψεις. Η μετακίνηση πληθυσμών αλλάζει όχι μόνο τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, αλλά και τον τρόπο ζωής και επικοινωνίας στις κοινότητές μας. Από αυτές τις αλλαγές δεν θα μπορούσε να εξαιρείται φυσικά και η εκπαίδευση.
Η εκπαίδευση στον 21ο αιώνα δεν έχει καμία σχέση με την εκπαίδευση του 20ου αιώνα. Δεν είναι μόνο η τεχνολογική επανάσταση που έχει δώσει στο εκπαιδευτικό και υποστηρικτικό προσωπικό του σχολείου νέα εργαλεία για να είναι πιο αποτελεσματικό, αλλά και οι νέες κοινωνικές συνθήκες στις οποίες καλούνται να ανταποκριθούν όλοι οι εμπλεκόμενοι στην εκπαίδευση. Μία από τις αλλαγές που παρατηρούμε όλο και πιο συχνά όσοι εργαζόμαστε με τη σχολική κοινότητα είναι η αύξηση των δίγλωσσων ή και πολύγλωσσων μαθητών. Αυτό το φαινόμενο, αν και δεν είναι ακριβώς καινούργιο σε πολλές χώρες του κόσμου, γεννά πολλά ερωτηματικά σε σχέση με την ενδεδειγμένη προσέγγιση των μαθητών αυτών.
Για πολλά χρόνια υπήρχε η νοοτροπία πως το πολύγλωσσο παιδί θα πρέπει να μιλάει σε μία γλώσσα, ώστε “να μην μπερδεύεται” ή να εδραιώσει καλά τη γλώσσα της κοινωνίας στην οποία βρίσκεται, και στη συνέχεια να μάθει τη δεύτερη γλώσσα. Αυτό δημιουργούσε πίεση σε αλλοδαπούς γονείς να μην μιλάνε τη μητρική τους γλώσσα στα παιδιά τους και να προτιμούν να επικοινωνούν στη γλώσσα της εκάστοτε χώρας / περιοχής, ακόμη και εάν οι ίδιοι δεν ήταν φυσικοί ομιλητές.
Αυτή η νοοτροπία όμως δεν είναι πλέον η ενδεδειγμένη σε παγκόσμιο επίπεδο. Πλέον η προτροπή προς γονείς αλλά και εκπαιδευτικούς είναι να αγκαλιάσουν την πολυγλωσσία και να ενισχύσουν τα παιδιά να μάθουν τόσο τις μητρικές τους γλώσσες όσο και τη γλώσσα της χώρας διαμονής.
Βασικά οφέλη της πολυγλωσσίας
Διαχρονικά, όλες οι μελέτες που ασχολούνται με τον αντίκτυπο της πολυγλωσσίας στη γνωστική και ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των ατόμων υποδεικνύουν μια σειρά από οφέλη και μηδαμινές αρνητικές συνέπειες. Τα δίγλωσσα και πολύγλωσσα παιδιά καλούνται να επικοινωνήσουν σε περισσότερες από μία γλώσσες, κάτι που απαιτεί σημαντικό βαθμό γνωστικής ευελιξίας ώστε να καταφέρουν να ανακαλέσουν τις πληροφορίες που θέλουν στην εκάστοτε γλώσσα, να εκφραστούν με τις ιδιαιτερότητες της κάθε γλώσσας ή και να αλλάξουν στη στιγμή την επικοινωνία τους από τη μία γλώσσα στην άλλη. Δεν μας εκπλήσσει το γεγονός πως η έρευνα δείχνει ότι τα πολύγλωσσα παιδιά είναι πολύ πιο αποτελεσματικά στο να κάνουν πολλά πράγματα ταυτόχρονα, μια ικανότητα που ονομάζεται πολυδιεργασία (multi-tasking) [1]Yulduz, S., Sardor, S., & Maftuna, A. (2021). The Psychological and Cognitive Benefits of Multilingualism. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 591-596. αλλά και να αλλάζουν από τη μια εργασία σε μια άλλη [2]Poarch, G. J. (2018). Multilingual language control and executive function: A replication study. Frontiers in Communication, 3, 46. .
Όπως είναι αναμενόμενο, τα πολύγλωσσα παιδιά, σε βάθος χρόνου, τείνουν να έχουν καλύτερες λεκτικές ικανότητες, ιδιαίτερα εάν έρχονται σε επαφή όχι μόνο με τον προφορικό, αλλά και το γραπτό λόγο. Η πολυγλωσσία δεν σχετίζεται μόνο με την γνώση μιας γλώσσας, αλλά και με την γνώση της κουλτούρας της γλώσσας, ιδιαίτερα φυσικά στην περίπτωση των παιδιών που έχουν και βιολογικούς αλλά και πολιτιστικούς δεσμούς με άλλες κοινωνίες / χώρες όπου μιλάνε τη μητρική τους γλώσσα. Αυτή η βαθύτερη σύνδεση επιτρέπει στα παιδιά να μπορούν να αντιμετωπίσουν καταστάσεις με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και να προσεγγίσουν ένα θέμα (π.χ. πολιτισμικό, ηθικό, θρησκευτικό κτλ) από πολλές διαφορετικές απόψεις, κάνοντάς τα πιο ανοιχτά σε νέες ιδέες γενικότερα. Επιπλέον, φαίνεται πως τα πολύγλωσσα παιδιά επειδή ακριβώς έρχονται αντιμέτωπα με αμφισημίες σε επίπεδο γλώσσας, και κατ’ επέκταση και ιδεών, γίνονται πιο ανεκτικά στην αντιμετώπιση και προσέγγιση αμφίσημων καταστάσεων και ιδεών [3]Dewaele, J. M., & Wei, L. (2013). Is multilingualism linked to a higher tolerance of ambiguity?. Bilingualism: Language and Cognition, 16(1), 231-240. .
Σε επίπεδο βιολογίας επίσης παρουσιάζονται οφέλη όταν κάποιος μιλάει περισσότερες γλώσσες. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι η διγλωσσία λειτουργεί προστατευτικά ως προς την ανάπτυξη άνοιας, τουλάχιστον καθυστερώντας την ηλικία εμφάνισής της [4]Chertkow, H., Whitehead, V., Phillips, N., Wolfson, C., Atherton, J., & Bergman, H. (2010). Multilingualism (but not always bilingualism) delays the onset of Alzheimer disease: evidence from a bilingual community. Alzheimer disease and associated disorders, 24(2), 118–125. https://doi.org/10.1097/WAD.0b013e3181ca1221 Ορισμένες παγκόσμιες συγκριτικές μελέτες βέβαια θεωρούν ότι ο προστατευτικός ρόλος της διγλωσσίας/πολυγλωσσίας ως προς την ανάπτυξη της άνοιας δεν είναι τόσο σημαντικός όσο πιστεύουμε [5]Klein, R. M., Christie, J., & Parkvall, M. (2016). Does multilingualism affect the incidence of Alzheimer’s disease?: A worldwide analysis by country. SSM-population health, 2, 463-467., αλλά και πάλι φαίνεται ότι ο υπάρχει ένας σημαντικός αντίκτυπος.
Παρατηρούμε λοιπόν ότι η γνώση γλωσσών λειτουργεί θετικά σε πολλούς τομείς: γνωστικούς, κοινωνικούς, ψυχολογικούς και βιολογικούς. Άρα είναι ξεκάθαρο ότι τα εκπαιδευτικά συστήματα έχουν κάθε λόγο να αγκαλιάσουν την πολυγλωσσία και να την ενθαρρύνουν, προς όφελος πάντα των μαθητών. Αυτό ίσως είναι αντίθετο με μια κυρίαρχη λογική σε πολλούς εκπαιδευτικούς και άλλους ειδικούς αγωγής, όχι μόνο στην Ελλάδα, οι οποίοι παροτρύνουν τους αλλόγλωσσους γονείς να μην μιλάνε στο παιδί σε άλλη γλώσσα, πέρα από την γλώσσα του εκπαιδευτικού συστήματος (η οποία είναι φυσικά η επίσημη του εκάστοτε κράτους).
Γιατί επιμένουμε να αποθαρρύνουμε την πολυγλωσσία;
Η προτροπή εκμάθησης μίας μόνο βασικής γλώσσας γίνεται έχοντας συνήθως καλό σκοπό. Η συνήθης λογική είναι ότι τα παιδιά μπερδεύονται όταν μαθαίνουν πολλές γλώσσες και μπορεί να χρησιμοποιούν λέξεις της μίας γλώσσας ενώ μιλάνε μια άλλη.
Αυτός ο φόβος προέρχεται από παλαιότερες θεωρίες ανάπτυξης της γλώσσας, σύμφωνα με τις οποίες ο ανθρώπινος εγκέφαλος “καλωδιώνεται” γύρω από ένα γλωσσικό σύστημα αρχικά. Δηλαδή, κυριαρχεί ένα γλωσσικό μοντέλο της μίας γλώσσας, το οποίο πρέπει να εδραιωθεί. Στη συνέχεια, ενθαρρύνονταν τα παιδιά να μάθουν τις άλλες γλώσσες σε δεύτερο χρόνο όπως μία οποιαδήποτε άλλη ξένη γλώσσα. Αυτές οι θεωρίες έχουν ξεπεραστεί, καθώς οι μελέτες δείχνουν ότι δεν ισχύουν. Τα διαθέσιμα δεδομένα δείχνουν ότι τα πολύγλωσσα παιδιά “χτίζουν” ταυτόχρονα δύο γλωσσικά συστήματα [6]Paradis, J., Genesee, F., & Crago, M. B. (2011). Dual language development and disorders: A handbook on bilingualism and second language learning. Baltimore, Md: Paul H. Brookes Pub. Co.. Με άλλα λόγια, όχι μόνο ο εγκέφαλος δεν έχει πρόβλημα να μαθαίνει δύο γλώσσες ταυτόχρονα, αλλά μπορεί ήδη να χτίσει δύο ολόκληρα γλωσσικά συστήματα, αλλάζοντας από το ένα στο άλλο, με ευκολία.
Όντως, μπορεί στα αρχικά στάδια ταυτόχρονης εκμάθησης των γλωσσών τα παιδιά να μπερδεύουν κάποιες λέξεις από τη μία γλώσσα στην άλλη. Αλλά αυτό είναι κάτι φυσικό και αναμενόμενο κατά τα πρώτα στάδια γλωσσικής ανάπτυξης, έως ότου εδραιωθούν ταυτόχρονα τα δύο γλωσσικά συστήματα. Γενικά, αναμένεται ότι πριν το πολύγλωσσο παιδί μπει στο εκπαιδευτικό σύστημα θα είναι σε θέση να αλλάζει άνετα από τη μία γλώσσα στην άλλη και δεν θα εισάγει τακτικά λέξεις της μίας γλώσσας στην άλλη. Ήδη από την ηλικία των 2 ετών τα παιδιά ξέρουν αυτόματα να ξεχωρίζουν ποια είναι η κυρίαρχη γλώσσα του συνομιλητή τους και ανταποκρίνονται σε αυτή τη γλώσσα [7]enesee, F., Nicoladis, E., & Paradis, J. (1995). Language differentiation in early bilingual development. Journal of Child Language, 22, 611-631. .
Ένας άλλος φόβος πολλών είναι ότι ο εγκέφαλος των παιδιών δεν είναι αρκετά δυνατός για να εδραιώσει δύο γλώσσες και αναγκαστικά θα υπάρξει κάποια γνωστική έκπτωση σε άλλους, ίσως και άσχετους με τη γλώσσα, τομείς, ώστε να μπορέσει να ανταπεξέλθει. Η αλήθεια είναι ότι ο εγκέφαλος έχει πολύ περισσότερες δυνατότητες από όσο νομίζουμε. Ειδικά στις πιο μικρές ηλικίες ο εγκέφαλος έχει την απαραίτητη ευελιξία να εδραιώσει τις νέες γλώσσες και να αναπτύξει κανονικά και όλες τις άλλες απαραίτητες γνωστικές διεργασίες (π.χ. μνήμη, ταχύτητα επεξεργασίας, ρέοντας συλλογισμός). Οι διαφορετικές γλώσσες που μαθαίνουμε εδράζονται στην ίδια περιοχή του εγκεφάλου δίχως να υπάρχει κανένα πρόβλημα. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε το εύρημα πως ο εγκέφαλος των πολύγλωσσων ατόμων έχει αυξημένη φαιά ουσία [8]Kovelman, I., Baker, S. A., & Petitto, L.-A. (2008). Bilingual and Monolingual Brains Compared: A Functional Magnetic Resonance Imaging Investigation of Syntactic Processing and a Possible “Neural Signature” of Bilingualism. Journal of Cognitive Neuroscience, 20(1), 153–169. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2643466/.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να ενισχύσουμε την πολυγλωσσία;
Η εκπαίδευση πολύγλωσσων παιδιών απαιτεί την υιοθέτηση μίας εκπαίδευτικής στάσης που αγκαλιάζει τη γλωσσική και πολιτισμική διαφορετικότητα. Οι καλές πρακτικές όσον αφορά τους εκπαιδευτικούς επομένως ξεκινούν από αυτή την προσωπική στάση των εκπαιδευτικών, συνοδευόμενη από ουσιαστικές ευκαιρίες επιμόρφωσής τους σε πρακτικά θέματα ενίσχυσης της διαφορετικότητας μέσα στο καθημερινό μάθημα [9]Burner (2022). Integrating Migrant Children in Primary Education: An Educator Survey in Four European Countries., 69-90. https://doi.org/10.23865/noasp.166.ch4 .
Κατ’ επέκταση, για να εδραιωθούν οι καλές πρακτικές για πολύγλωσσα παιδιά θα πρέπει και σε επίπεδο εκπαιδευτικής πολιτικής να δοθεί ο χρόνος, η γενική εκπαιδευτική γραμμή, η υλικοτεχνική υποδομή και η ελευθερία στον εκπαιδευτικό να εισάγει θεματικές ενίσχυσης της πολυγλωσσίας και της διαφορετικότητας. Για παράδειγμα, σε κάποιες χώρες υπάρχει η πρόνοια ώστε τα παιδιά να έρχονται σε επαφή με περισσότερες από δύο γλώσσες εντός του ίδιου εκπαιδευτικού συστήματος ώστε να καλύπτονται και οι ανάγκες των πολύγλωσσων παιδιών [10]Izquierdo, Darmody (2017). Policy and Practice in Language Support for Newly Arrived Migrant Children in Ireland and Spain. British Journal of Educational Studies, 1(67), 41-57. https://doi.org/10.1080/00071005. [11]Burner (2022). Integrating Migrant Children in Primary Education: An Educator Survey in Four European Countries., 69-90. https://doi.org/10.23865/noasp.166.ch4 .
Η οικογένεια επίσης μπορεί φυσικά να παίξει σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της πολυγλωσσίας. Μπορούν να ξεκινήσουν από το αναμενόμενο: το να μιλάνε στα παιδιά στη μητρική τους γλώσσα, ενισχύοντας ταυτόχρονα και τα ερεθίσματα που έχουν και από την κυρίαρχη, επίσημη γλώσσα και εκτός σχολείου (π.χ. μέσα από την παρακολούθηση τοπικών προγραμμάτων τηλεόρασης, ραδιοφώνου και τοπικών ειδήσεων, τη συμμετοχή σε τοπικές εκδηλώσεις και σε ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα για τα παιδιά).
Έπειτα, έχοντας μια αντίστοιχα ανοιχτή στάση απέναντι στην πολιτισμική πολυφωνία επιτρέπουν στα παιδιά τους να νιώσουν ελεύθερα να “εξερευνήσουν” τα γλωσσικά και πολιτισμικά όρια μεταξύ της τοπικής κουλτούρας και αυτής των γονέων που το παιδί καλείται να ζυμώσει μέσα του.
Τέλος, οι γονείς θα πρέπει να είναι πρόθυμοι, εάν χρειαστεί, να στηρίξουν τα παιδιά τους με προγράμματα λογοθεραπείας, σε περίπτωση που εμφανιστούν δυσκολίες στη γλωσσική ανάπτυξη ή/και την εκφορά του λόγου, διατηρώντας φυσικά την ψυχραιμία τους [12]Rethfeldt (2019). Speech and Language Therapy Services for Multilingual Children with Migration Background: A Cross-Sectional Survey in Germany. Folia Phoniatr Logop, 2-3(71), 116-126. https://doi.org/10.1159/000495565 . Ακόμη και εάν εμφανιστούν δυσκολίες, θα πρέπει να έχουν στο νου τους ότι είναι μια πρόσκαιρη κατάσταση και μακροχρόνια τα οφέλη της πολυγλωσσίας είναι σαφώς μεγαλύτερα από την όποια δυσκολία αντιμετωπίσουν στα πρώτα στάδια της γλωσσικής ανάπτυξης.
- Έφηβοι που έχουν πέσει θύμα εκφοβισμού έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν ψυχωτικά συμπτώματα - 22 Φεβρουαρίου, 2024
- Διαχείριση περιστατικών βίας και εκφοβισμού εντός και εκτός σχολείου - 10 Ιανουαρίου, 2024
- Το νευροψυχολογικό προφίλ ατόμων με δυσλεξία - 16 Νοεμβρίου, 2023
Πηγές / Διαβάστε περισσότερα
| ↑1 | Yulduz, S., Sardor, S., & Maftuna, A. (2021). The Psychological and Cognitive Benefits of Multilingualism. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 591-596. |
|---|---|
| ↑2 | Poarch, G. J. (2018). Multilingual language control and executive function: A replication study. Frontiers in Communication, 3, 46. |
| ↑3 | Dewaele, J. M., & Wei, L. (2013). Is multilingualism linked to a higher tolerance of ambiguity?. Bilingualism: Language and Cognition, 16(1), 231-240. |
| ↑4 | Chertkow, H., Whitehead, V., Phillips, N., Wolfson, C., Atherton, J., & Bergman, H. (2010). Multilingualism (but not always bilingualism) delays the onset of Alzheimer disease: evidence from a bilingual community. Alzheimer disease and associated disorders, 24(2), 118–125. https://doi.org/10.1097/WAD.0b013e3181ca1221 |
| ↑5 | Klein, R. M., Christie, J., & Parkvall, M. (2016). Does multilingualism affect the incidence of Alzheimer’s disease?: A worldwide analysis by country. SSM-population health, 2, 463-467. |
| ↑6 | Paradis, J., Genesee, F., & Crago, M. B. (2011). Dual language development and disorders: A handbook on bilingualism and second language learning. Baltimore, Md: Paul H. Brookes Pub. Co. |
| ↑7 | enesee, F., Nicoladis, E., & Paradis, J. (1995). Language differentiation in early bilingual development. Journal of Child Language, 22, 611-631. |
| ↑8 | Kovelman, I., Baker, S. A., & Petitto, L.-A. (2008). Bilingual and Monolingual Brains Compared: A Functional Magnetic Resonance Imaging Investigation of Syntactic Processing and a Possible “Neural Signature” of Bilingualism. Journal of Cognitive Neuroscience, 20(1), 153–169. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2643466/ |
| ↑9, ↑11 | Burner (2022). Integrating Migrant Children in Primary Education: An Educator Survey in Four European Countries., 69-90. https://doi.org/10.23865/noasp.166.ch4 |
| ↑10 | Izquierdo, Darmody (2017). Policy and Practice in Language Support for Newly Arrived Migrant Children in Ireland and Spain. British Journal of Educational Studies, 1(67), 41-57. https://doi.org/10.1080/00071005. |
| ↑12 | Rethfeldt (2019). Speech and Language Therapy Services for Multilingual Children with Migration Background: A Cross-Sectional Survey in Germany. Folia Phoniatr Logop, 2-3(71), 116-126. https://doi.org/10.1159/000495565 |
