Συνείδηση και εγκέφαλος: μια περιπτωσιολογική μελέτη
Η έρευνα του εγκεφάλου έχει πάρει την ανιούσα τα τελευταία 20 χρόνια, με αποτέλεσμα να είμαστε σε θέση πλέον να “χαρτογραφήσουμε” σε αρκετά μεγάλο βαθμό αυτό το μοναδικό όργανο και να αντιστοιχίσουμε συγκεκριμένες εγκεφαλικές περιοχές με συγκεκριμένες λειτουργίες μας (νοητικές και μη). Αυτή η τάση για “χαρτογράφηση” όμως μερικές φορές δημιουργεί πρόβλημα στην επιστημονική κοινότητα καθώς δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις διαφωνιών σχετικά με την έδρα ορισμένων νοητικών διεργασιών, χαρακτηριστικών και λειτουργιών του ανθρώπου. Ιδιαίτερα δε όταν η συζήτηση φτάνει σε ευαίσθητα και πιο περίπλοκα θέματα όπως είναι η προσωπικότητα, η συνείδηση ή η ηθική μας, οι διαφωνίες είναι πιο έντονες, υπογραμμίζοντας ότι το μοντέλο της χαρτογράφησης δεν μπορεί να είναι 100% ακριβές.
Μια περιπτωσιολογική μελέτη [1]Philippi C., Feinstein J.S., Khalsa S.S., Damasio A., Tranel D., Landini G., Williford K.5, Rudrauf D. Preserved self-awareness following extensive bilateral brain damage to the insula, anterior cingulate, and medial prefrontal cortices. PLOS ONE. Aug 22. [2]Scientific American: “Does Self-Awareness Require a Complex Brain?” ενός ατόμου με εκτεταμμένη εγκεφαλική βλάβη ξαναέφερε στο φως ένα από τα πιο βασανιστικά ερωτήματα στην σύγχρονη νευροψυγολογία: που εδράζεται το “είναι” μας; Υπάρχει κάποιο σημείο στον εγκέφαλο το οποίο είναι υπεύθυνο για την συνείδησή μας; Σύμφωνα με το σύνολο των ερευνών Νευροψυχολογίας η συνείδησή μας (η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας) σχετίζεται άμεσα με συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού, του εξωτερικού στρώματος του εγκεφάλου μας. Η περίπτωση ενός ασθενή, ονόματι Ρότζερ, έρχεται να αμφισβητήσει όσους θεωρούν ότι ο εγκεφαλικός φλοιός είναι η αποκλειστική έδρα της συνείδησης.
Ο Ρότζερ τη δεκαετία του 1980 είχε την ατυχία να αναπτύξει μια βαριάς μορφής εγκεφαλίτιδα η οποία κατέστρεψε μεγάλο μέρος του εγκεφάλου του, συμπεριλαμβανομένων 3 περιοχών-κλειδιά για την συνείδηση: τον νησαίο φλοιό, τον πρόσθιο φλοιό του προσαγωγίου και τον έσω προμετωπιαίο φλοιό. Παρά την εκτεταμμένη βλάβη, η οποία θα ανέμενε κανείς ότι θα είχε δημιουργήσει σοβαρότατα προβλήματα στον ασθενή, ο Ρότζερ παρουσιάζει μια πολύ καλή κλινική εικόνα. Έχει άριστες γλωσσικές ικανότητες, οι γνωστικές του ικανότητες όπως η προσοχή και η αντίληψη είναι σε φυσιολογικά επίπεδα, ο δείκτης ευφυϊας του δεν έχει επηρεαστεί καθόλου και παραμένει στον μέσο όρο και -το κυριότερο- η συνείδησή του δεν τον έχει εγκαταλείψει. Το μοναδικό πρόβλημα που παρουσιάζει είναι η αυτοβιογραφική αμνησία, η ανικανότητα δηλαδή να ανακαλέσει γεγονότα που του έχουν συμβεί στο παρελθόν (τι έφαγε χθες, πότε συνέβη ένα πρόσφατο γεγονός κτλ), όπως επίσης και η αγευσία και η ανοσμία.
Επιστρέφοντας στο θέμα της συνείδησης, ο Ρότζερ πέρασε μια σειρά από δοκιμασίες με απόλυτη επιτυχία. Αναγνώρισε τον εαυτό του στον καθρέφτη και σε φωτογραφίες, ανταποκρίθηκε ικανοποιητικά στο… γαργάλημα (η αυτόματη αντίδραση στο γαργάλημα σχετίζεται με την αυτο-αντίληψη [3]Ρ.Β. Provine, “Laughing, Tickling, and the Evolution of Speech and Self Current Directions”, Psychological Science December 2004 13: 215-218 ), αναγνώριζε πότε ο ίδιος ήταν υπεύθυνος για συγκεκριμένες πράξεις (π.χ. πότε είχε πλήρη έλεγχο ενός δείκτη στην οθόνη ενός υπολογιστή), αλλά και είχε ανεπτυγμένο χιούμορ (μπορούσε δηλαδή να ξεχωρίσει τη δική του οπτική γωνία από την οπτική γωνία που εκφράζουν οι άλλοι, μια ικανότητα απαραίτητη για το χιούμορ).
Ο ασθενής συνεχίζει να υποβάλλεται σε εξετάσεις, αλλά η δημοσίευση της μελέτης του έχει ξεκινήσει ήδη εναν μεγάλο διάλογο για το θέμα της συνείδησης. Εάν οι βλάβες που έχουν καταγραφεί είναι ακριβείς και τα αποτελέσματα των νευροψυχολογικών τεστ εξίσου ακριβή, τότε μπορούμε με ασφάλεια να μιλάμε για μια επιβεβαίωση ότι οι ανώτερες γνωστικές λειτουργίες του εγκεφάλου παραμένουν ένα μαύρο κουτί. Παρόλο που είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αρκετά για τις επί μέρους λειτουργίες, όταν έρχεται η ώρα να ερευνήσουμε τις ανώτερες γνωστικές διεργασίες όπως η αυτο-αντίληψη, οι μέχρι τώρα μεθοδολογίες και τα γνωστικά μοντέλα αποδεικνύονται ανεπαρκή για την πλήρη κατανόησή τους.
Εισαγωγική Φωτογραφία
- Εβδομαδιαία Νέα Ψυχολογίας (19-10-2020) - 19 Οκτωβρίου, 2020
- Εβδομαδιαία Νέα Ψυχολογίας (12-10-2020) - 12 Οκτωβρίου, 2020
- Εβδομαδιαία Νέα Ψυχολογίας (5-10-2020) - 5 Οκτωβρίου, 2020
Πηγές / Διαβάστε περισσότερα