Το Φαινόμενο Χαμαιλέων
Γράφει η Γεωργία Πανταζή*
Σύμφωνα με τους Allan και Margaret Pease (2006), καθρεφτίζουμε ο ένας τη γλώσσα του σώματος του άλλου για να δεθούμε μεταξύ μας, να γίνουμε αποδεκτοί και να δημιουργήσουμε συμπάθεια, αλλά συχνά δεν έχουμε επίγνωση ότι το κάνουμε. Τον παλιό καιρό, ο κατοπτρισμός ήταν μια κοινωνική πρακτική που βοηθούσε τους προγόνους μας να εισέλθουν με επιτυχία σε μεγαλύτερες ομάδες. Είναι επίσης ένα απομεινάρι από την πρωτόγονη μέθοδο μάθησής που βασίζεται στη μίμηση.
Αν και από καιρό υπήρχαν υπόνοιες ότι Τα βιβλία αυτοβοήθειας, τα εγχειρίδια πειθούς και τα άρθρα των glossy περιοδικών συχνά συμβουλεύουν ότι η μίμηση της γλώσσας του σώματος των άλλων μπορεί να αυξήσει το πόσο μας συμπαθούν. Αλλά είναι πραγματικά αλήθεια ότι η μίμηση προκαλεί τους άλλους να μας συμπαθούν, ή είναι ο μιμητισμός απλά ένα υποπροϊόν των επιτυχημένων κοινωνικών αλληλεπιδράσεων;
Σύμφωνα με τους Allan και Margaret Pease (2006), καθρεφτίζουμε ο ένας τη γλώσσα του σώματος του άλλου για να δεθούμε μεταξύ μας, να γίνουμε αποδεκτοί και να δημιουργήσουμε συμπάθεια, αλλά συχνά δεν έχουμε επίγνωση ότι το κάνουμε. Τον παλιό καιρό, ο κατοπτρισμός ήταν μια κοινωνική πρακτική που βοηθούσε τους προγόνους μας να εισέλθουν με επιτυχία σε μεγαλύτερες ομάδες. Είναι επίσης ένα απομεινάρι από την πρωτόγονη μέθοδο μάθησής που βασίζεται στη μίμηση.
Αν και από καιρό υπήρχαν υπόνοιες ότι η αντιγραφή της γλώσσας του σώματος άλλων ανθρώπων αυξάνει την συμπάθεια, η επίδραση δεν εξετάστηκε αυστηρά μέχρι που οι Chartrand και Bargh (1999) πραγματοποίησαν μια σειρά πειραμάτων. Υπέβαλαν τρία σχετικά ερωτήματα:
1. Οι άνθρωποι μιμούνται αυτόματα τους άλλους, ακόμη και τους ξένους;
2. Η Μίμηση αυξάνει την προτίμηση;
3. Όσοι εκδηλώνουν υψηλή αντίληψη για την προοπτική των άλλων παρουσιάζουν το «φαινόμενο του χαμαιλέοντα» περισσότερο;
Οι άνθρωποι μιμούνται αυτόματα τους άλλους, ακόμη και τους ξένους;
Το πείραμα: Εξετάζοντας τί αποκαλούν ως «φαινόμενο χαμαιλέων», στην πρώτη μελέτη τους οι 78 συμμετέχοντες κάθισαν για να συνομιλήσουν με ένα πειραματικό μέλος ή έναν «συνεργό», ο οποίος είχε την υποχρέωση να ποικίλει σε ιδιόμορφα χαρακτηριστικά και ύφος με συστηματικό τρόπο. Μερικοί χρησιμοποιούσαν περισσότερο το χαμόγελο, άλλοι περισσότερο το άγγιγμα του προσώπου τους ενώ άλλοι χρησιμοποιούσαν περισσότερο την κίνηση των ποδιών τους.
Αποτέλεσμα: Ναι, οι συμμετέχοντες φυσικά αντέγραψαν τον πειραματικό συνεργό (το οποίο μόλις είχαν γνωρίσει) όπως μετρήθηκε από το άγγιγμα του προσώπου, το κούνημα του ποδιού και το χαμόγελο. Το άγγιγμα του προσώπου ανέβηκε μόνο 20%, αλλά το ποσοστό κουνήματος των ποδιών ανέβηκε κατά ένα εντυπωσιακό 50% όταν οι συμμετέχοντες εμπνεύστηκαν από ένα άλλο κινούμενο πόδι.
Η Μίμηση αυξάνει την προτίμηση;
Στο δεύτερο πείραμα οι Chartrand και Bargh θέλησαν να δουν εάν όλα αυτές οι κινήσεις και τα αγγίγματα έχουν οποιαδήποτε πραγματική χρήση, ή εάν είναι απλώς ένα υποπροϊόν των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων.
Το πείραμα: 78 συμμετέχοντες οδηγήθηκαν σε ένα δωμάτιο για να συνομιλήσουν με έναν άγνωστο (ένας άλλος πειραματικός συνεργός) για μια φωτογραφία. Με μερικούς συμμετέχοντες ο συνεργός μιμήθηκε τη γλώσσα του σώματός τους, με άλλους όχι. Κατόπιν οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν πόσο συμπάθησαν το συνεργό και εκτίμησαν την ομαλότητα της αλληλεπίδρασης, σε μια κλίμακα από 1 έως 9.
Αποτέλεσμα: Ο μιμητισμός πράγματι λειτούργησε για να αυξήσει την προτίμηση. Όταν η γλώσσα του σώματός τους αντιγράφηκε, οι συμμετέχοντες έδωσαν στο σύμμαχο έναν μέσο όρο 6.62 για την προτίμηση (και 6.76 για την ομαλότητα). Όταν δεν μιμούνταν, οι συμμετέχοντες έδωσαν στο σύμμαχο έναν μέσο όρο 5.91 για την προτίμηση (και 6.02 για την ομαλότητα). Δεν είναι και καμία τεράστια διαφορά θα μου πείτε, αλλά κι όμως, μια μετρήσιμη επίδραση για μια αλλαγή στη συμπεριφορά τόσο δυσδιάκριτη, οι περισσότεροι άνθρωποι ούτε καν την παρατηρούν.
Όσοι εκδηλώνουν υψηλή αντίληψη στην προοπτική των άλλων παρουσιάζουν το «φαινόμενο χαμαιλέοντα» περισσότερο;
Δεδομένου ότι είμαστε όλοι διαφορετικοί, μερικοί άνθρωποι θα εμπλακούν φυσικά στη μίμηση περισσότερο από άλλους. Όμως, ποια είδη ψυχολογικών διεργασιών έχουν επιπτώσεις σε αυτό; Οι Chartrand και Bargh εξέτασαν την λήψη προοπτικής: ο βαθμός στον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται φυσικά την προοπτική των άλλων ανθρώπων.
Το πείραμα: 55 σπουδαστές συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο για τη λήψη προοπτικής, μαζί με μια μέτρηση της ενσυναίσθησης. Κατόπιν κάθισαν απέναντι από έναν πειραματικό συνεργό, που έκανε το ίδιο παλαιό άγγιγμα του προσώπου και τη ρουτίνα κίνησης των ποδιών.
Αποτέλεσμα: Οι συμμετέχοντες που είχαν υψηλή βαθμολογία στην λήψη προοπτικής αύξησαν το άγγιγμα του προσώπου τους κατά 30% περίπου και την κίνηση των ποδιών κατά 50% περίπου, έναντι των συμμετεχόντων με χαμηλή λήψη προοπτικής. Οι διαφορές μεταξύ των ανθρώπων στη ενσυναισθητική ανησυχία, εντούτοις, δεν είχαν καμία επίδραση στη μίμηση, γεγονός που υποδηλώνει ότι αυτό που ήταν σημαντικό στην ενθάρρυνση της μίμησης, ήταν περισσότερο η γνωστική συνιστώσα της λήψης προοπτικής, παρά η συναισθηματική.
Άρα το «φαινόμενο χαμαιλέων», εκτός από “προνόμιο” των ψύχραιμων ερπετών, είναι πραγματικά μια θερμή απάντηση που διευκολύνει τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Αυτό το πείραμα προτείνει ότι οι περισσότεροι από μας μιμούμαστε αυτόματα σε διαφορετικό βαθμό και, ακριβώς όπως λένε και οι συμβουλές των περιοδικών, ενθαρρύνει όντως τους άλλους ανθρώπους να μας συμπαθούν.
Επιπλέον, κατά τους Pease, oι μελέτες σχετικά με τη συγχρονισμένη γλώσσα του σώματος δείχνουν ότι οι άνθρωποι που νοιώθουν παρόμοια συναισθήματα ή κινούνται στο ίδιο μήκος κύματος και συμπαθούν ο ένας τον άλλον, αρχίζουν να μιμούνται ο ένας τις εκφράσεις και τις χειρονομίες του άλλου. Ο «συγχρονισμός» με ένα άλλο άτομο ξεκινά από την εποχή που βρισκόμαστε στη μήτρα, καθώς οι λειτουργίες του σώματός μας και οι παλμοί της καρδιάς μας συνταιριάζουν με εκείνα της μητέρας μας. Eτσι, ο κατοπτρισμός είναι μια κατάσταση προς την οποία φυσιολογικά ρέπουμε όλοι.
Ο τoνισμός και η χροιά της φωνής, η ταχύτητα, ακόμα και η προφορά, συγχρονίζονται επίσης στη διάρκεια της διαδικασίας κατοπτρισμού για να εδραιώσουν τις κοινές αντιλήψεις και να δημιουργήσουν συμπάθεια. Αυτό είναι γνωστό ως «ρυθμός» και μπορεί να φαίνεται λες και δύο άνθρωποι τραγουδούν ντουέτο. Καθώς η σχέση προχωρά, ο κατοπτρισμός των κύριων θέσεων της γλώσσας του σώματος λιγοστεύει, αφού το κάθε άτομο αρχίζει να προβλέπει τις διαθέσεις του άλλου, και έτσι το φωvητικό συνταίριασμα με το άλλο άτομο γίνεται το κύριο μέσο για τη διατήρηση της συμπάθειας.
Η σημασία του κατοπτρισμού είναι ένα από τα πιο σημαντικά μαθήματα της γλώσσας του σώματος επειδή είναι ένας ξεκάθαρος τρόπος με τον οποίο οι άλλοι δείχνουν αν συμφωνούν μαζί μας ή τους αρέσουμε. Είναι επίσης ένας τρόπος για να δείξουμε στους άλλους ότι μας αρέσουν απλώς με το να μιμηθούμε τη γλώσσα του σώματός τους.
Ο κατοπτρισμός της γλώσσας του σώματος και του τρόπου ομιλίας των άλλων είναι ένας από τους ισχυρότερους τρόπους για τη γρήγορη δημιουργία συμπάθειας. Σε μια πρώτη συνάντηση με κάποιον, μιμηθείτε τον τρόπο που κάθεται, τη στάση του κορμιού του, τις χειρονομίες, τις εκφράσεις και τον τόνο της φωνής του. Πριν περάσει πολύ ώρα, θα αρχίσετε να νοιώθετε ότι σας έχει συμπαθήσει, θα σας περιγράψει ως «ευχάριστη παρέα”.
*Η Γεωργία Πανταζή είναι ψυχολόγος Παντείου και εθελόντρια σε σταθμό με αυτιστικά παιδιά.
Ερευνητικά ενδιαφέροντα: παιδοψυχολογία, θέματα κοινωνικής ψυχολογίας κ.τ.λ.
(glpantazi@gmail.com)
Εισαγωγική Φωτογραφία:
- art-sci.blogspot.com
Πηγές / Περισσότερες Πληροφορίες:
- www.psyblog.com “The Chameleon Effect”
- Pease Allan & Barbara. (2006). “Το απόλυτο βιβλίο για την Γλώσσα του σώματος. ΕΣΟΠΤΡΟΝ. ΑΘΗΝΑ.
- Έφηβοι που έχουν πέσει θύμα εκφοβισμού έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν ψυχωτικά συμπτώματα - 22 Φεβρουαρίου, 2024
- Διαχείριση περιστατικών βίας και εκφοβισμού εντός και εκτός σχολείου - 10 Ιανουαρίου, 2024
- Το νευροψυχολογικό προφίλ ατόμων με δυσλεξία - 16 Νοεμβρίου, 2023
