Ένας γυμνασμένος εγκέφαλος είναι ένας υγιής εγκέφαλος

Στα τέλη του 19ου αιώνα, έκανε την εμφάνισή της η θεωρία της φρενολογίας. Σύμφωνα με αυτήν, ο εγκέφαλος είναι χωρισμένος σε διάφορες μικρές περιοχές, κάθε μία από αυτές είναι υπεύθυνη και για ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς μας, όπως φιλαργυρία, επιθετικότητα, κοινωνικότητα κτλ. Η δεύτερη αρχή της φρενολογίας ήταν πως όσο πιο πολύ χρησιμοποιεί κάποιος μια συγκεκριμένη περιοχή, τόσο η περιοχή αυτή μεγαλώνει σε όγκο, όπως ακριβώς και οι μυς. Έτσι, οι φρενολόγοι υποστήριζαν ότι μετρώντας τα βαθουλώματα και τα υπερυψωμένα σημεία του κρανίου μπορούσαν να βγάλουν έγκυρα συμπεράσματα για τον χαρακτήρα κάποιου. Φυσικά η θεωρία τους δεν έχει κάποια ιδιαίτερη επιστημονική βάση, και γι’ αυτό και άλλωστε αμφισβητήθηκε. Παρόλα αυτά οι φρενολόγοι αποδεικνύεται εκ των υστέρων πως είχαν εν μέρει δίκιο και για τις δύο αρχές τους. Πλέον φυσικά ξέρουμε ότι υπάρχει όντως εξειδίκευση των διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου, αλλά με διαφορετική έννοια από αυτή της φρενολογίας (έχουμε π.χ. λεκτικό κέντρο, κινητικό κέντρο, οπτικό κέντρο κτλ). Και δεύτερον, πλέον γνωρίζουμε ότι όντως όσο πιο πολύ “γυμνάζουμε” τα διάφορα εγκεφαλικά κέντρα, τόσο αυτά “δυναμώνουν”. Είναι γνωστό εδώ και αρκετά χρόνια πως άτομα που ασχολούνται με πνευματικού τύπου εργασίες (πανεπιστημιακοί, συγγραφείς, ποιητές, δάσκαλοι, φιλόσοφοι) για μεγάλο μέρος της ζωής τους, παρουσιάζουν σημαντικά χαμηλότερες πιθανότητες να αναπτύξουν κάποια εγκεφαλική δυσλειτουργία (γεροντική άνοια, Αλτσχάιμερ) σε προχωρημένη ηλικία. Μάλιστα μια πρόσφατη πολυετής έρευνα του Ινστιτούτου “Καρολίνσκα” έδειξε πως ακόμη και η διαφορά στο χρόνο που περνάμε σπουδάζοντας μπορεί να είναι στατιστικά σημαντικός παράγοντας πρόβλεψης για την μελλοντική εμφάνιση κάποιας μορφής άνοιας. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την έρευνα αυτή, περισσότερα χρόνια μόρφωσης σημαίνει και μικρότερες πιθανότητες ανάπτυξης άνοιας. Ο εγκέφαλος λοιπόν πράγματι γυμνάζεται και δυναμώνει. Ο μηχανισμός ενδυνάμωσης του εγκεφάλου είναι αρκετά απλός. Από τη στιγμή που θα έρθουμε στον κόσμο το νευρικό μας σύστημα συνεχώς αναπτύσσεται. Ιδιαίτερα κατά τους πρώτους μήνες της ζωής η ανάπτυξη είναι ραγδαία. Τα νευρικά κύτταρα δημιουργούν νέα μονοπάτια τόσο μεταξύ των διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου, όσο και μεταξύ εγκεφάλου και περιφερικού νευρικού συστήματος (από και προς την σπονδυλική στήλη και τον εγκέφαλο). Ως βρέφη έχουμε την έμφυτη τάση να εκγυμνάζουμε τον εγκέφαλο, ώστε να “αναγκάσουμε” το σώμα μας να χτίσει νέα μονοπάτια προς τις σημαντικές περιοχές. Όλοι έχουμε παρατηρήσει ένα βρέφος που κάνει αδέξιες κινήσεις προσπαθώντας να επεξεργαστεί ένα αντικείμενο με τα χέρια του. Αυτό το παιχνίδι περιέργειας όμως είναι στην πραγματικότητα ένας πρωταρχικός μηχανισμός ανάπτυξης του νευρικού συστήματος που θα έχει ως αποτέλεσμα τον τελικό συντονισμό των κινήσεων του παιδιού μετά από κάποια περίοδο ανάπτυξης. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με όλα τα νευρικά δίκτυα του σώματός μας: όραση, ακοή, όσφρηση κτλ. Όσο κάποιος εξασκείται σε κάτι, τόσο καλύτερος γίνεται τελικά, μιας και δυναμώνει ο εγκέφαλός του. Οι επιστήμονες λένε ότι ποτέ δεν είναι αργά για να αρχίσει κάποιος να εξασκεί τον εγκέφαλό του. Μπορεί η ανάπτυξή του να είναι ραγδαία στα πρώτα χρόνια της ζωής μας και αργότερα να παρατηρείται μια σταδιακή μείωση του ρυθμού ανάπτυξης, αλλά αυτό δεν σημαίνει μηδενική ανάπτυξη των νευρικών κυττάρων. Τα υπάρχοντα κύτταρα μπορούν να απλώσουν τους δενδρίτες και τους άξονές τους και να δημιουργήσουν νέες συνάψεις μεταξύ τους. Το ερώτημα επομένως δεν είναι το “πότε” κάποιος μπορεί να ξεκινήσει να εξασκεί τον εγκέφαλό του για να δει αποτελέσματα, αλλά το “πως” πρέπει να το κάνει αυτό. Η απάντηση είναι πολύ απλή και κρύβεται στην καθημερινότητά μας. Υπάρχουν πάρα πολλές εν δυνάμει γνωστικές ασκήσεις γύρω μας, αρκεί να τις ψάξουμε. Σταυρόλεξα, παιχνίδια μνήμης, χαρτιά έτοιμα να γεμίσουν με σκέψεις, ποιήματα ή διηγήματά μας, ένα διαδίκτυο που μας καλεί να μπούμε στον χορό των blogs και να αρχίσουμε να συμμετέχουμε στον ιδιότυπο “διάλογο” των bloggers, αλλά και τόσα άλλα. Φυσικά, πάντα υπάρχει και η λύση της φαρμακευτικής αγωγής, αλλά φυσικά αυτό επιλέγεται μόνο σε σοβαρές περιπτώσεις σημαντικής απώλειας των γνωστικών ικανοτήτων ενός ατόμου ως αποτέλεσμα κάποιας εγκεφαλικής δυσλειτουργίας ή ψυχολογικής διαταραχής. Το βασικό που πρέπει να θυμόμαστε όμως είναι πως όπως και στην σωματική υγεία, έτσι και στην ψυχολογική, η καλύτερη μέθοδος αντιμετώπισης ενός προβλήματος είναι η πρόληψη! Σκεφτόμαστε, πιέζουμε τον εγκέφαλό μας κάθε μέρα να πάει λίγο παραπέρα, “παίζουμε” με αυτόν. Εν τέλει, τον … γυμνάζουμε! Αυτή είναι και η καλύτερη συνταγή για καλά γεράματα 🙂 Σχετικά links: Pathfinder: Η μόρφωση μειώνει τον κίνδυνο εκδήλωσης άνοιας Psychology in the News: Doctors Discuss Theories on Aging Brains