Προσφυγιά και Ψυχικές Διαταραχές
Σύμφωνα με τις επίσημες εκτιμήσεις του ΟΗΕ, συνολικά 65.300.000 άνθρωποι παγκοσμίως έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις εστίες τους λόγω εμπόλεμης σύρραξης στην πατρίδα τους, γενοκτονία ή το φόβο παράνομης δίωξης λόγω πολιτικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων. Από αυτούς τα 21.300.000 άτομα θεωρούνται επισήμως πρόσφυγες, ενώ ένας πληθυσμός όσο περίπου η Ελλάδα (10.000.000) είναι άτομα δίχως απολύτως καμία υπηκοότητα, καθώς κανένα κράτος δεν τους αναγνωρίζει ως υπηκόους του. Οι περισσότεροι εκτοπισμένοι βρίσκονται στη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική (39%) και την υποσαχάρια Αφρική (29%), ενώ σημαντικά μικρότερο ποσοστό προσφύγων βρίσκεται στην Ασία (14%), την Αμερική (12%) και την Ευρώπη (6%) [1]Επίσημα στατιστικά ΟΗΕ για τους πρόσφυγες και τους εκτοπισμένους.
[caption id="attachment_4817" align="aligncenter" width="960"]
Επίσημα στατιστικά από τον ΟΗΕ για τους πρόσφυγες. Ελεύθερη μετάφραση από τον αρθρογράφο.[/caption]
Δεδομένου ότι τα τελευταία χρόνια λόγω της εμπόλεμης κατάστασης στην Συρία και το Ιράκ, η Τουρκία είναι η χώρα που φιλοξενεί τους περισσότερους αλλοεθνείς πρόσφυγες παγκοσμίως (2.500.000) από τις γειτονικές της χώρες, με το Πακιστάν, το Λίβανο και την Ιορδανία να ακολουθούν.
Για να πάρουμε μια γεύση από τη ζωή των προσφύγων, αρκεί να φανταστούμε τον εαυτό μας να προσπαθούμε να σώσουμε εμάς και τις οικογένειές μας ενώ λίγα χιλιόμετρα μακριά πέφτουν ρουκέτες και καμικάζι ανατινάζονται καθημερινά. Φανταστείτε τους τρομοκράτες του ΙΚΙΛ να αποκεφαλίζουν μπροστά σας συγγενείς σας, ακόμη τα ίδια σας τα παιδιά, να σας κάνουν δούλες και να βιάζεστε καθημερινά ή να σας κρατάνε αιχμαλώτους σε ένα δωμάτιο από το οποίο κατά καιρούς επιλέγουν κάποιους για να τους εκτελέσουν δημόσια με σταύρωση, αποκεφαλισμό, κάψιμο και ότι πιο άρρωστο μπορεί να φανταστεί ο ανθρώπινος νους. Ας φανταστούμε τους εαυτούς μας να διασχίζουν τα σύνορα με τα πόδια μετά από πολλές ημέρες περπατήματος, να συνεχίζουν ένα πολύμηνο ταξίδι προς τη θάλασσα, να μπαίνουν σε φουσκωτές βάρκες αφού εχουν δώσει τη μισή τους περιουσία σε δουλέμπορους και αφού θαλασσοπαλέψουν και ορισμένοι χάσουν συγγενείς στη θάλασσα, να μένουν επί μήνες ή και χρόνια σε μια σκηνή.
Σκεφτείτε να είστε μόνος με κάποιο παιδί σας, χωρίς τον/την σύντροφό σας οι οποίοι μπορεί να είναι πρόσφυγες σε άλλη χώρα. Να αναγκάζεστε να επιβιώσετε με ελεημοσύνη από ΜΚΟ, τις κυβερνήσεις και τον ΟΗΕ. Να μην γνωρίζετε πότε θα φύγετε από εκεί και να μην μπορείτε να σχεδιάσετε το μέλλον σας, πολύ απλά γιατί δεν έχετε καμία επιλογή. Φανταστείτε να φοβάστε να βγείτε από τον καταυλισμό σας γιατί κάποιοι από τους ντόπιους σας έχουν απειλήσει γιατί «είστε ξένοι και να πάτε από εκεί που ήρθατε για να πολεμήσετε» ή «γιατί ήρθατε για να τους πάρετε τις δουλειές». Φανταστείτε να είστε εγκλωβισμένοι επί μήνες σε έναν καταυλισμό και να μην μπορείτε να βγείτε γιατί αν φύγετε από εκεί υπάρχει κίνδυνος να σκοτωθείτε από μια σύρραξη που μπορεί να συμβαίνει μερικές δεκάδες χιλιόμετρα παρακάτω και να μην ξέρετε εάν ποτέ αυτή η σύρραξη θα πλησιάσει στον καταυλισμό και αναγκαστείτε και πάλι να εγκαταλείψετε μαζικά το μέρος στο οποίο μένετε.
Αυτή είναι μια μικρή γεύση από τη ζωή ενός πρόσφυγα. Όλοι έχουν ζήσει κάποια, ενώ κάποιοι όλα από τα παραπάνω. Μια ζωή μέσα στον φόβο, τον πόνο, τη θλίψη, την ένταση, τη φυγή και την αβεβαιότητα. Πως θα ήμασταν εμείς εάν βρισκόμασταν στη θέση τους; Σίγουρα όχι σε καλή ψυχολογική κατάσταση. Το τραυματικό παρελθόν του πολέμου, των εκτελέσεων και της αιχμαλωσίας, σε συνδυασμό με την παρατεταμένη παραμονή σε δομές φιλοξενίας που εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να προσφέρουν τις συνθήκες που απολαμβάνουμε όλοι μας στην καθημερινότητά μας αλλά και την έλλειψη ελέγχου για το μέλλον, δημιουργούν συνθήκες για την ανάπτυξη πολλαπλών ψυχικών διαταραχών, ανάλογα με τα βιώματα και την ιδιοσυγκρασία των ατόμων.
Αυτό επιβεβαιώνεται από μακροχρόνιες έρευνες των ομάδων ανακούφισης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης προσφύγων που παρέχουν οργανωμένη βοήθεια σε εκτοπισμένους εδώ και αρκετές δεκαετίες [2]Talbott, J. (2007). Prevalence of serious mental disorder in 7000 refugees resettled in western countries: A systematic review. Yearbook of Psychiatry and Applied Mental Health, 2007, 150-151. doi:10.1016/s0084-3970(08)70448-1 [3]Jong, J. T., Komproe, I. H., & Ommeren, M. V. (2003). Common mental disorders in postconflict settings. The Lancet, 361(9375), 2128-2130. doi:10.1016/s0140-6736(03)13692-6 . Βάσει των δεδομένων αυτών, υπολογίζεται ότι 1 στους 10 πρόσφυγες αντιμετωπίζει Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD). Αυτή εκδηλώνεται με έντονους εφιάλτες, προβλήματα στον ύπνο, ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως έλκος στομάχου, κρίσεις πανικού και γενικότερη έντονη δυσφορία.
Ένα ενδιαφέρον συμπέρασμα μετά από ανάλυση της σχετικής βιβλιογραφίας είναι ότι οι πρόσφυγες, παρόλο που έχουν ένα έντονα τραυματικό παρελθόν, στατιστικά έχουν παρόμοιους αριθμούς κλινικής κατάθλιψης με αυτούς που θα αναμέναμε από τον γενικό πληθυσμό. Μια σημαντική παράμετρος που πρέπει να λάβουμε υπόψη πάντως είναι πως σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι δυνατή η συνεχής παρακολούθηση περιπτώσεων, είτε λόγω μετακίνησης καταυλισμών, μετακόμισης προσφύγων ή αλλαγής της ομάδας που στηρίζει ψυχολογικά τους πρόσφυγες, κάτι το οποίο έχει ως αποτέλεσμα να χάνονται πολύτιμα δεδομένα και να κλονίζεται η αξιοπιστία των συμπερασμάτων για μακροχρόνιες ψυχικές παθήσεις όπως η κατάθλιψη.
Λόγω της ύπαρξης συμπτωμάτων Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες, οι πρόσφυγες παρουσιάζουν αυξημένες πιθανότητες κατάχρησης ουσιών (αλκοόλ, τσιγάρο, ναρκωτικά) αλλά και αυτοκτονικών ιδεασμών. Οι πρόσφυγες προσπαθούν να ξεχάσουν το παρελθόν τους και όλα όσα έχουν ζήσει, αλλά έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι πολλοί αισθάνονται και ενοχές γιατί κατάφεραν να επιβιώσουν, ενώ άλλοι συγγενείς τους όχι. Αποτέλεσμα των πολλών και συγκρουόμενων πολλές φορές συναισθημάτων είναι να στρέφονται ενάντια στον ίδιο τους τον εαυτό, ένα συμπέρασμα το οποίο θα πρέπει να είναι γνωστό σε όσους εργάζονται σε δομές με πρόσφυγες και ιδιαίτερα εάν εργάζονται και με εφήβους και νεολαία, άτομα τα οποία είναι ακόμη πιο πιθανό να κάνουν κακό στον εαυτό τους, λόγω φυσικής δύναμης, παρορμητικότητας αλλά και ευαισθησίας.
Προστατευτικοί παράγοντες για την ψυχική υγεία των προσφύγων φαίνεται να είναι το αίσθημα της ασφάλειας εντός του καταυλισμού, η ύπαρξη οικογένειας στο άμεσο περιβάλλον του και φυσικά η παροχή ψυχοκοινωνικής στήριξης. Γενικά, το αίσθημα της απομόνωσης αυξάνει την πιθανότητα ανάπτυξης ψυχικών διαταραχών, όπως ακριβώς συμβαίνει και στον γενικό πληθυσμό. Διαφορές στην κουλτούρα μεταξύ της κοινότητας των προσφύγων (για παράδειγμα σε καταυλισμούς που μένουν αλλοεθνείς και αλλόθρησκοι πληθυσμοί) αλλά και μεταξύ προσφύγων και ιατρικού και ψυχοκοινωνικού προσωπικού μπορούν να σταθούν εμπόδιο στην αποτελεσματική στήριξη όσων χρήζουν ψυχολογικής στήριξης. Παράγοντες όπως οι παραπάνω θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από το προσωπικό που καλείται να χειριστεί αυτές τις περιπτώσεις, καθώς δυσχεραίνουν τη διαδικασία εντοπισμού και στήριξης των περιπτώσεων που χρήζουν τέτοιας αντιμετώπισης [4]Bhui, K., Craig, T., Mohamud, S., Warfa, N., Stansfeld, S. A., Thornicroft, G., Mccrone, P. (2006). Mental disorders among Somali refugees. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology Soc Psychiat Epidemiol, 41(5), 400-408. doi:10.1007/s00127-006-0043-5 .
Το προσφυγικό ανέκαθεν ήταν και παραμένει ένα πρόβλημα που έχει πολλές πτυχές σε κοινωνικό επίπεδο (π.χ. κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές) αλλά και σε προσωπικό επίπεδο (π.χ. σωματική υγεία, ψυχική υγεία, εκπαίδευση). Οι περισσότεροι οργανισμοί ασχολούνται με την ανακούφιση των προσφύγων σε επίπεδο σωματικής υγείας, φιλοξενίας σε δομές, κάλυψης βασικών αναγκών αλλά και πολιτικής παρέμβασης για την επίλυση εμπόλεμων συγκρούσεων. Πρέπει όμως να μην ξεχνάμε πως πίσω από τα νούμερα της προσφυγιάς κρύβονται άνθρωποι και προσωπικές ιστορίες πόνου. Η παροχή ψυχοκοινωνικής στήριξης, ιδιαίτερα των ευπαθών ομάδων, ανάμεσα στους εκτοπισμένους πληθυσμούς θα πρέπει να είναι πολύ υψηλά στην ατζέντα όλων όσων ασχολούνται με αυτό το πρόβλημα. Η αδιαφορία για την κάλυψη και αυτών των αναγκών είναι μόνο η αρχή ενός ντόμινο που μπορεί να δημιουργήσει πολλαπλά προβλήματα στην διαχείριση των προσφυγικών πληθυσμών και την ουσιαστική στήριξή τους.
Εικόνες
- Εισαγωγική Εικόνα: A Macedonian police officer raises his baton toward migrants, by Freedom House
- Στατιστικά ΟΗΕ, UNCHR
- Νέα Ψυχολογίας (30 Σεπτεμβρίου 2021) - 30 Σεπτεμβρίου, 2021
- Δυσκολίες όρασης: ψυχοκοινωνικές προκλήσεις - 23 Σεπτεμβρίου, 2021
- Κίνητρα: γιατί κάνουμε όσα κάνουμε; - 20 Ιουνίου, 2021
Πηγές / Διαβάστε περισσότερα