Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής / Υπερκινητικότητας: πώς να βοηθήσω το παιδί μου;
Σε γενικές γραμμές υπάρχουν δύο τύποι ΔΕΠ/Υ οι οποίοι έχουν και διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ο τύπος ελλειμματικής προσοχής χαρακτηρίζει το παιδί που δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί σε δραστηριότητες, χάνει την προσοχή του όταν του δίνονται οδηγίες, αποφεύγει να κάνει δραστηριότητες που απαιτούν σημαντικά επίπεδα νοητικής λειτουργίας (λογική σκέψη, απομνημόνευση, προσοχή) και γενικά παρουσιάζει την εικόνα ενός «ξεχασιάρικου» παιδιού.
Ο δεύτερος τύπος είναι αυτός της υπερκινητικής συμπεριφοράς ο οποίος χαρακτηρίζεται από δυσκολία του παιδιού να σταθεί ακίνητο όταν του ζητηθεί, ανεξέλεγκτες σωματικές δραστηριότητες (τρέξιμο, σκαρφάλωμα, τούμπες κτλ), δυσκολία να εργαστεί ήσυχα στο χώρο του, βιασύνη να απαντήσει σε ερωτήματα πριν καν ολοκληρωθούν οι ερωτήσεις ή δυσκολία να περιμένει τη σειρά του σε ένα παιχνίδι. Γενικά το παιδί με αυτό τον τύπο ΔΕΠ/Υ δείχνει την εικόνα ενός παιδιού που είναι παρορμητικό.
Διαγνωστικά Κριτήρια
Σύμφωνα με το Διαγνωστικό Εγχειρίδιο του Αμερικανικού Συνδέσμου Ψυχιατρικής [1]American Psychiatric Association, & American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV-TR (4th ed., text revision.). Washington, DC: American Psychiatric Association. για να διαγνωσθεί ένα παιδί με ΔΕΠ/Υ πρέπει να τηρεί τον τύπο Α1 ή Α2 των ακόλουθων κριτηρίων:
Α) Έξι ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα ελλειμματικής προσοχής, τα οποία εμφανίζονται για διάστημα τουλάχιστον 6 μηνών, δεν είναι αναπτυξιακά αναμενόμενα από το παιδί και το καθιστούν δυσλειτουργικό στην καθημερινότητά του:
- Αποτυχία εστίασης προσοχής σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας στις σχολικές του εργασίες ή άλλες δραστηριότητες.
- Δυσκολία διατήρησης προσοχής κατά τη διεξαγωγή δραστηριοτήτων.
- Φαίνεται ότι δεν ακούει όταν του απευθύνουν τον λόγο.
- Δεν ακολουθεί μέχρι τέλους τις οδηγίες και αδυνατεί να ολοκληρώσει τις εργασίες που του ανατίθενται.
- Δυσκολία να οργανώσει κάτι.
- Αποφεύγει να αναλάβει καθήκοντα που απαιτούν παρατεταμένη, πνευματική προσπάθεια.
- Χάνει αντικείμενα αναγκαία για την καθημερινότητά του.
- Διασπάται η προσοχή του από εξωτερικά ερεθίσματα.
- Ξεχνάει να κάνει τις δραστηριότητες και τις υποχρεώσεις που έχει αναλάβει.
Β) Έξι ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα υπερκινητικής-παρορμητικής συμπεριφοράς, τα οποία εμφανίζονται για διάστημα τουλάχιστον 6 μηνών, δεν είναι αναπτυξιακά αναμενόμενα από το παιδί και το καθιστούν δυσλειτουργικό στην καθημερινότητά του.
- Κουνά νευρικά τα άκρα του ή στριφογυρίζει στη θέση του.
- Σηκώνεται από τη θέση του σε καταστάσεις που δεν είναι αναμενόμενο.
- Έχει έντονη σωματική δραστηριότητα όταν κάτι τέτοιο δεν είναι αναμενόμενο.
- Δυσκολεύεται να παίξει ή να συμμετάσχει ήσυχα σε δραστηριότητες.
- Βρίσκεται σε μια διαρκή κίνηση.
- Μιλάει ακατάπαυστα.
- Απαντάει πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση που πάει να του γίνει.
- Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του για μια δραστηριότητα.
- Διακόπτει και γίνεται ενοχλητικός στους άλλους
Τα συμπτώματα πρέπει να έχουν εμφανιστεί πριν το παιδί ολοκληρώσει τα επτά έτη, να είναι παρόντα σε τουλάχιστον δύο διαφορετικά περιβάλλοντα (π.χ. σχολείο, σπίτι), λόγω αυτών το παιδί να αντιμετωπίζει κλινικά σημαντικά προβλήματα στην κοινωνική του ζωή (σχολείο, σπίτι, εξωσχολικές δραστηριότητες κτλ) και τα όποια συμπτώματα να μην εξηγούνται καλύτερα με κάποια άλλη διάγνωση παρόμοιας συμπτωματολογίας.
Πως εξηγώ τη ΔΕΠ/Υ στο παιδί
Όπως συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις που πρέπει να εξηγήσουμε σε ένα παιδί κάτι που μας φαίνεται δυσνόητο ακόμη και για εμάς τους ίδιους, πριν η οικογένεια μιλήσει στο παιδί για τη ΔΕΠ/Υ, θα πρέπει να έχει φροντίσει να ενημερωθεί η ίδια πολύ καλά για το θέμα. Η οικογένεια θα πρέπει να κατανοήσει μέσα από την ενημέρωσή της από ειδικούς τι ακριβώς παρουσιάζει το παιδί, τι προβλήματα ενδέχεται να έχει στο μέλλον και πως θα μπορέσει να τα αντιμετωπίσει [2]Ακρίβου, Ευαγγελία Α. (2012). ΔΕΠ/Υ : Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής / υπερκινητικότητας: ένας οδηγός για γονείς – 1η έκδ. – Τρίκαλα: Λογείον .
Από εκεί και πέρα η βασική συμβουλή είναι απλή: ειλικρίνεια. Οι γονείς δεν πρέπει να κρύψουν κάτι, ενδεχομένως πιστεύοντας ότι έτσι προστατεύουν το παιδί τους, γιατί αργά η γρήγορα το παιδί θα διαβάσει τις αντιδράσεις των γονιών και θα καταλάβει ότι «κάτι τρέχει», κάτι που θα έχει ως αποτέλεσμα να μπερδευτεί, ενώ εάν βλέπει ότι δεν τα καταφέρνει εκεί που άλλα παιδιά είναι καλύτερα από το ίδιο μπορεί να αναπτύξει αρνητική αυτοεικόνα, κάτι που θα βλάψει φυσικά την αυτοπεποίθησή του. Θυμηθείτε ότι ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε λέξεις και εκφράσεις που μπορεί να κατανοήσει. Απαντάμε σύντομα, με ειλικρίνεια και χωρίς να αποκρύπτουμε κάτι, ενώ εάν δεν γνωρίζουμε να απαντήσουμε σε μια ενδεχόμενη απορία του, απλά του λέμε ότι δεν γνωρίζουμε, αλλά θα φροντίσουμε να μάθουμε και θα το ξανασυζητήσουμε μαζί του.
Είναι καλά οι γονείς να έρθουν σε συνεννόηση και με άλλα άτομα και φορείς με τα οποία έρχεται σε επαφή καθημερινά το παιδί (π.χ. σχολείο, φροντιστήριο, γυμναστήριο) ώστε αφενός να γίνουν σύμμαχοι των γονέων και αφετέρου να μην φέρουν το παιδί σε δύσκολη θέση λόγω της άγνοιάς τους. Με το να συζητήσουμε με τους άλλους φορείς εν γνώσει του παιδιού μας, περνάμε το μήνυμα ότι η ΔΕΠ/Υ δεν είναι ένα θέμα ταμπού, κάτι που θα μειώσει και την πίεση που ενδεχομένως μπορεί να δεχτεί το παιδί εάν το αναγκάσουμε να κουβαλάει ένα τέτοιο μυστικό.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν πρέπει να επιτρέψουμε στο παιδί να χρησιμοποιήσει τη ΔΕΠ/Υ ως δικαιολογία για να αποφεύγει εργασίες ή να μεταχειρίζεται άλλα άτομα. Γνωρίζοντας τα όρια και τις δυνατότητες του παιδιού μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα εξατομικευμένο και σταθερό πρόγραμμα αμοιβών και ποινών, όπως ακριβώς θα κάναμε εάν το παιδί μας δεν παρουσίαζε συμπτώματα ΔΕΠ/Υ.
Διαχείριση μέσα στην οικογένεια
Για να διαχειριστούμε σωστά τη ΔΕΠ/Υ θα πρέπει να μην ξεχνάμε πως πρόκειται για μία απολύτως διαχειρίσιμη νευρολογική-συμπεριφορική διαταραχή. Δεν ήρθε το τέλος του κόσμου για το παιδί μας και η διαταραχή δεν λέει απολύτως τίποτε για τις νοητικές ικανότητες του παιδιού. Το παιδί μπορεί να συνεχίσει κανονικότατα το σχολείο του και να γίνει ένας πολύ επιτυχημένος επαγγελματίας, επιστήμονας ή ότι άλλο επιλέξει να ακολουθήσει. Οι ομαλές και στενές οικογενειακές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από μια άνευ όρων αγάπη των μελών μεταξύ τους, βοηθούν τα παιδιά να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους. Ακόμη και αν το παιδί απογοητεύει σε κάποιες στιγμές τους γονείς, το γενικότερο μήνυμα που πρέπει να παίρνει είναι η αποδοχή της προσωπικότητάς του και η ενίσχυση των ικανοτήτων του. Εάν παίρνει την προσοχή που χρειάζεται μόνο όταν απογοητεύει τους γονείς, τότε θα μάθει ότι είναι «κακό παιδί» και ότι δεν αξίζει ως άτομο, κάτι που θα μειώσει σημαντικά την αυτοπεποίθησή του.
Όπως είπαμε και πιο πάνω, οι γονείς θα πρέπει να ενημερωθούν πλήρως για όλες τις πτυχές της ΔΕΠ/Υ και των συγκεκριμένων δυσκολιών που αναμένεται να αντιμετωπίσει το παιδί και να προσπαθήσουν με ειλικρίνεια να ενημερώσουν με τη σειρά τους το παιδί μια απλή και κατανοητή γλώσσα. Σε καμία περίπτωση η διαταραχή αυτή δεν πρέπει να μένει κρυμμένη κάτω από το χαλάκι και να γίνει θέμα ταμπού.
Το παιδί σταδιακά θα πρέπει να αρχίσει να αναπτύσσει ικανότητες αυτοδιαχείρισης της διαταραχής και αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσα από τη συνεργασία των γονέων και κρατώντας έναν ανοιχτό δίαυλο επικοινωνίας με το παιδί. Για να μπορέσει να αναπτύξει αυτές τις ικανότητες, είναι σημαντικό το παιδί να συμμετέχει ενεργά και με πλήρη γνώση των στόχων της θεραπευτικής παρέμβασης που του γίνεται και να μην είναι απλά ένας παθητικός δέκτης. Με τον τρόπο αυτό εκτός ότι μειώνεται το άγχος του παιδιού και τονώνεται η αυτοπεποίθησή του, ουσιαστικά πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες επιτυχούς παρέμβασης.
Ειδικά στην περίπτωση που το παιδί χρειάζεται κάποιου είδους φαρμακευτική αγωγή, οι γονείς θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στο πως θα συζητήσουν το θέμα της χορήγησης φαρμάκου. Το παιδί δεν πρέπει να πάρει το μήνυμα πως είναι ασθενής, αλλά ότι η φαρμακευτική αγωγή θα το βοηθήσει να ανταπεξέλθει καλύτερα στην καθημερινότητά του, όπως ακριβώς τα γυαλιά βοηθούν ένα μυωπικό παιδί να βλέπει καλύτερα στο σχολείο.
Όπως γίνεται κατανοητό, ένα παιδί με ΔΕΠ/Υ είναι λογικό να κάνει κάποια πράγματα διαφορετικά από τα άλλα παιδιά και να χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να ολοκληρώσει κάποιες δραστηριότητες. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει οι γονείς και οι δάσκαλοι να συγκρίνουν το παιδί με ΔΕΠ/Υ με τα άλλα παιδιά. Το παιδί πρέπει να έχει συγκεκριμένους και εξατομικευμένους στόχους που να μπορεί να φτάσει. Οι πολλαπλές υποχρεώσεις και η ύπαρξη πολύ υψηλών στόχων που πολύ πιθανόν να μην μπορέσει να φτάσει το παιδί, δημιουργούν κακή αυτοεικόνα στο παιδί και το οδηγούν στο να έχει χαμηλές προσδοκίες από τον εαυτό του.
Αντί να επικεντρωθούν οι γονείς στα αρνητικά συμπτώματα της ΔΕΠ/Υ, είναι πιο χρήσιμο να στηρίξουν το παιδί να συνεχίσει να αναπτύσσει όποιες ικανότητες έχει και να του υπενθυμίζουν (λεκτικά και μη λεκτικά) τα θετικά στοιχεία του. Η οικογένεια είναι η πιο σημαντική πηγή αυτοπεποίθησης για το παιδί και η αυτοπεποίθηση με τη σειρά της είναι ο καλύτερος σύμμαχος στην καθημερινότητα ενός παιδιού με ΔΕΠ/Υ. Οι γονείς αντί να επικεντρώνονται αποκλειστικά και μόνο στο να γίνει καλύτερο το παιδί στις δραστηριότητες που υστερεί (π.χ. γράψιμο έκθεσης), πρέπει να βοηθήσουν το παιδί να αναπτύξει άλλα ταλέντα στα οποία έχει κλίση (π.χ. ποδόσφαιρο). Όταν το παιδί αντιλαμβάνεται ότι αξίζει και ότι μπορεί να πετύχει πράγματα με την προσπάθειά του, η θετική αυτοεικόνα του μεταφέρεται και στην προσπάθεια που θα κάνει με τις δραστηριότητες που υστερεί.
Ολόκληρη η οικογένεια θα πρέπει να κατανοήσει ότι η ΔΕΠ/Υ είναι μια αντιμετωπίσιμη κατάσταση, για την οποία δεν ευθύνονται ούτε τα μέλη της, αλλά φυσικά ούτε και το παιδί. Είναι απλά μία μικρή επιπλέον δυσκολία που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν όλοι μαζί μέσω ενός οργανωμένου σχεδίου το οποίο περιλαμβάνει το μοίρασμα ευθυνών στα μέλη (π.χ. ποιος είναι υπεύθυνος να μεταφέρει το παιδί στις συνεδρίες με παιδοψυχολόγο και ποιος για τη φαρμακευτική του αγωγή) αλλά και την ανάπτυξη συγκεκριμένων συμπεριφορών στην καθημερινότητα ώστε να στηριχθεί το παιδί με ΔΕΠ/Υ. Μπορεί να χρειαστεί να αλλάξουν οι τρόποι με τους οποίους γίνονταν κάποιες δραστηριότητες μέσα στην οικογένεια, αλλά αυτό είναι κάτι απολύτως θεμιτό και απαραίτητο για την σφαιρική αντιμετώπιση της διαταραχής.
Οι γονείς, ιδανικά με τη βοήθεια ενός ειδικού, μπορούν να δημιουργήσουν ένα συγκεκριμένο και σαφές πλαίσιο κανόνων συμπεριφοράς στο σπίτι (πως μιλάμε, πότε διαβάζουμε, τι ευθύνες έχουμε, πότε μπορούμε να δούμε τηλεόραση) οι οποίοι ακολουθούνται ανεξαιρέτως από όλα τα μέλη της οικογένειας και συνοδεύονται από τις αντίστοιχες επιβραβεύσεις ή επιπτώσεις ανάλογα με το εάν θα τηρηθούν ή όχι. Φυσικά οι κανόνες θα πρέπει να είναι σαφείς και να δημιουργηθούν μετά από συζήτηση με το παιδί και να ισχύουν και για τους γονείς, οι οποίοι θα πρέπει να δίνουν πρώτοι το καλό παράδειγμα.
Αντί οι γονείς να αφήνουν στο παιδί μια πληθώρα επιλογών, είναι πιο χρήσιμο να του δίνουν 2 ή 3 επιλογές βάσει των οποίων καλείται να πάρει την απόφασή του. Για παράδειγμα αντί να αφήσετε το παιδί σας ανεξέλεγκτο στο σουπερ μάρκετ να πάρει όποια λιχουδιά του αρέσει, περιορίστε το να επιλέξει μεταξύ 2 συγκεκριμένων επιλογών. Δεδομένου πως τα παιδιά με ΔΕΠ/Υ δυσκολεύονται να επεξεργαστούν πολλές πληροφορίες μαζί, είναι πάντοτε καλύτερα να μειώνουμε τον όγκο των συγκρίσεων που καλούνται να κάνουν.
Κρατήστε το πρόγραμμα της καθημερινότητας σταθερό, βάσει μιας συγκεκριμένης ρουτίνας. Η ώρα του ξυπνήματος, η διαδικασία του ντυσίματος, η ώρα της αναχώρησης προς το σχολείο, η ώρα του φαγητού κτλ πρέπει να είναι σταθερά και γνωστά στο παιδί. Με αυτόν τον τρόπο το παιδί ξέρει αυτόματα τι πρέπει να κάνει και διαχειρίζεται καλύτερα τον χρόνο του.
Το πιο σημαντικό είναι οι γονείς να δίνουν χρόνο έκφρασης στο παιδί τους. Εάν κρατήσουν μια συνεχή, άνευ όρων, επικοινωνία με το παιδί, αυτό θα εκφράσει τους τομείς στους οποίους δυσκολεύεται (π.χ. την ώρα της ανάγνωσης) αλλά και ενδεχομένως θα αναφέρει τι πιστεύει ότι θα το βοηθούσε (π.χ. περισσότερα διαλλείματα). Οι ανοιχτές συζητήσεις με όλη την οικογένεια ενθαρρύνουν την έκφραση του παιδιού, το καθιστούν υπεύθυνο για τις αποφάσεις του και το κάνουν πιο ανεξάρτητο.
Η οικογένεια δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αποθαρρυνθεί στην προσπάθειά της. Οι δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίσει με τη ΔΕΠ/Υ θα πρέπει να γίνουν η αφορμή για πιο συντονισμένη προσπάθεια και ανοιχτή επικοινωνία μεταξύ των μελών της. Όπως αναφέρθηκε πολλές φορές παραπάνω, η ΔΕΠ/Υ είναι μία απολύτως διαχειρίσημη γνωστική διαταραχή, αρκεί οι γονείς να δράσουν άμεσα μόλις δουν κάποιες πρώιμες ανησυχητικές ενδείξεις και είναι έτοιμοι να στηρίξουν το παιδί τους στην καθημερινότητά του.
Εισαγωγική Φωτογραφία
- Εναντιωματική συμπεριφορά παιδιών: τι μπορούν να κάνουν οι γονείς - 14 Νοεμβρίου, 2024
- Οι αλλαγή των εποχών επηρεάζει την ηθική μας πυξίδα - 14 Οκτωβρίου, 2024
- Ακαδημαϊκή επιτυχία: εστιάζοντας πέρα από την υψηλή νοημοσύνη - 17 Σεπτεμβρίου, 2024
Πηγές / Διαβάστε περισσότερα
