Εθισμός στο Διαδίκτυο(;)
Αυτόν τον καιρό στην άλλη άκρη του Ατλαντικού εντείνεται η συζήτηση μεταξύ των μελών του Αμερικανικού Ψυχιατρικού Σύνδεσμου σχετικά με το περιεχόμενο της επόμενης έκδοσης του DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), η οποία αναμένεται να κυκλοφορήσει περίπου το 2011. Όπως και σε κάθε προηγούμενη έκδοση του DSM, έτσι και τώρα, γίνεται προσπάθεια οι ψυχικές διαταραχές που θα περιέχονται στη νέα έκδοση του εγχειριδίου να βασίζονται στις τελευταίες ανακαλύψεις για το βιολογικό υπόβαθρό τους αλλά και να καλύπτουν όσο το δυνατόν περισσότερες αποκλίνουσες συμπεριφορές της σημερινής εποχής, χωρίς ωστόσο να γίνονται υπεραπλουστεύσεις ή να διαταραχοποιούνται κανονικές ανθρώπινες συμπεριφορές. Μία από τις προτάσεις που έχουν πέσει στο τραπέζι των συζητήσεων είναι και αυτή που προτείνει την εισαγωγή μιας νέας διαταραχής “Εθισμού στο Διαδίκτυο“.
Οι εισηγητές αυτής της διαταραχής ισχυρίζονται πως με τη διάδοση του διαδικτύου όλο και περισσότερα άτομα παγκοσμίως -και κυρίως στις χώρες του δυτικού κόσμου στις οποίες απευθύνεται το DSM- έχουν αρχίσει να περνάνε πάρα πολλές ώρες online κάνοντας chat, διακινόντας υλικό στο διαδίκτυο ή απλά σερφάροντας. Φυσικά δεν ισχυρίζονται πως όλοι όσοι ασχολούνται με το διαδίκτυο είναι εθισμένοι. Εθισμένος θεωρείται κάποιος ο οποίος παραμελεί σε σημαντικό βαθμό άλλες δραστηριότητες, οι οποίες είναι πιο ζωτικής σημασίας για τον ίδιο (αυτοεξυπηρέτηση, εργασία) ή για τα άτομα του περιβάλλοντός του (π.χ. παραμέληση των παιδιών του).
Με αφορμή αυτή την πρόταση έχει ανοίξει μια συζήτηση γύρω από τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία μια συμπεριφορά α) θα πρέπει να χαρακτηρίζεται ως ψυχική διαταραχή και β)θα πρέπει να ταυτοποιείται ως εξειδικευμένη ψυχική διαταραχή.
Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι σχετικά απλή. Εδώ και αρκετές δεκαετίες υπάρχουν ορισμένα “χρυσά χαρακτηριστικά” που πρέπει να είναι παρόντα σε μια συμπεριφορά ώστε να χαρακτηρισθεί ως ψυχική διαταραχή: 1) Να αποκλίνει από τις χρηστές πρακτικές της νόρμας του ατόμου 2)Να είναι στατιστικώς σπάνια 3)Να αποτελεί άμεσο κίνδυνο για το άτομο ή το περιβάλλον του. Σε γενικές γραμμές αυτά τα κριτήρια παραμένουν ακόμη και σήμερα σχεδόν αναλοίωτα και αποτελούν πολύ καλούς οδηγούς σε συζητήσεις σχετικές με την διαταραχοποίηση μιας συμπεριφοράς. Υπό το πρίσμα αυτών των κριτηρίων κάποιος ο οποίος δεν μπορεί να ξεκολλήσει από την οθόνη του υπολογιστή του (=στατιστικά σπάνια συμπεριφορά, η οποία αποκλίνει από τις νόρμες) με αποτέλεσμα να μην τρώει κανονικά και να ασθενεί (=βάζει σε κίνδυνο την υγεία του) φυσικά και ειναι ψυχικά ασθενής και χρήζει ψυχολογικής (ή/και ψυχιατρικής) βοήθειας.
Το ερώτημα όμως το οποίο παραμένει είναι το εξής απλό: τι κάνει τον “Εθισμό στο Διαδίκτυο” τόσο διαφορετικό από τις άλλες μορφές εθισμού; Με άλλα λόγια σε τι διαφέρει ο “Εθισμός στο Διαδίκτυο” από τον “Εθισμό στην Τηλεόραση” ή από τον “Εθισμό στη Συλλογή Γραμματοσήμων”; Σε όλες τις περιπτώσεις κάποιος αφιερώνει το μεγαλύτερο χρόνο της ημέρας του σε μια δραστηριότητα, παραμελώντας τον εαυτό του. Προσωπικά δεν μπορώ να βρω κάποια άλλη σημαντική διαφορά πέραν από το αντικείμενο του εθισμού. Φυσικά δεν τίθεται θέμα σύγκρισης με τον εθισμό σε ουσίες όπως η καφείνη, η ηρωίνη ή το χασίς, τα οποία έχουν ένα άμεσο βιολογικό αντίκτυπο ο οποίος προκαλεί τον εθισμό. Κατά την άποψή μου όλοι οι τύποι συμπεριφορικού εθισμού σε δραστηριότητες (από την ανάγνωση βιβλίων και τη συλλογή γραμματοσήμων έως το 24ωρο σερφάρισμα στο διαδίκτυο) θα έπρεπε να βρίσκονται απλά κάτω από μια ομπρέλα “συμπεριφορικών εθισμών”.
Η ανάπτυξη μιας νέας ψυχικής διαταραχής εκ του μηδενός σημαίνει αυτόματη ανάπτυξη εξειδικευμένων μεθόδων καταπολέμησης της. Εκτιμώ πως μια πιθανή δημιουργία αυτής της νέας ξεχωριστής διαταραχής εκτός του ότι είναι αντιεπιστημονική, κρύβει και πολλά οικονομικά συμφέροντα. Ανάμεσα σε αυτούς που θα ωφεληθούν είναι οι φαρμακευτικές εταιρίες που θα βρουν ευκαιρία να αναπτύξουν νέα ψυχοφάρμακα αλλά και οι θεραπευτές στους οποίους θα στέλνονται μαζικά νέοι πελάτες προς θεραπεία. Στην εποχή της ευρείας χρήσης των νέων τεχνολογιών είναι αναμενόμενο πως πάρα πολλά άτομα ασχολούνται πολλές ώρες με το διαδίκτυο, είτε αναγκαστικά λόγω της φύσης της δουλειάς τους, είτε από χόμπι. Όλα αυτά τα άτομα αποτελούν εν δυνάμει αυριανούς πελάτες ενός συστήματος ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα δε αν τα όρια αυτής της νέας διαταραχής του “Εθισμού στο Διαδίκτυο” αποδειχθούν πολύ χαλαρά.
Είναι βεβαίως απορίας άξιο γιατί στο παρελθόν δεν είχαν γίνει προσπάθειες διαταραχοποίησης δημοφιλών δραστηριοτήτων στις οποίες εμφανίστηκαν -όπως είναι αναμενώμενο- συμπτώματα εθισμού. Μερικά παραδείγματα είναι η μαζική υστερία στις ΗΠΑ κατά τη δεκαετίας του ’60 με τα αυτοκίνητα, όπου όλο και περισσότεροι άνδρες παιρνούσαν τον χρόνο τους στο συνεργείο τους παρέα με το αγαπημένο αυτοκίνητό τους, ο εθισμός στην τηλεόραση ο οποίος είναι υπαρκτός έως και σήμερα ή η καταναλωτική μανία αγοράς προϊόντων απλά και μόνο για φιγούρα (συμπεριλαμβανομένων όλων των αγαθών: ηλεκτρονικές συσκευές, ρούχα, κοσμήματα κ.α.) . Μία σκέψη είναι πως είναι τυχαίο το ότι κάποιος δεν πρόσεξε τα εμφανή σημάδια εθισμού σε αυτές τις περιπτώσεις. Μία εναλλακτική ιδέα όμως είναι πως δεν είναι καθόλου τυχαία η αδιαφορία γι’ αυτές τις βαθύτατα καταναλωτικές δραστηριότητες και η στροφή του ενδιαφέροντος προς μια σχετικά νέα και ανεξερεύνητη δραστηριότητα, όπως αυτή του σερφαρίσματος στο διαδίκτυο.
Προσωπικά κρατάω μια σκεπτικιστική στάση γενικότερα απέναντι σε αυτό το θέμα, μιας και υπάρχουν αρκετά ερωτηματικά γύρω από το σκεπτικό της δημιουργίας μιας νέας ξεχωριστής διαταραχής εκ του μηδενός, όταν δεν συντρέχουν άμεσοι λόγοι που να επιβάλλουν κάτι τέτοιο και από τη στιγμή που οι παρούσες καταγεγραμμένες διαταραχές καλύπτουν απόλυτα τις περιπτώσεις εθισμού στο διαδίκτυο.
Φωτογραφία: The Internet Is Addictive, by Ellipsis
Πηγές / Περισσότερες Πληροφορίες
- Maria Garcia Duran (2003). Internet Addiction Disorder. AllPsych Journal.
- Grohol, John M. (2003). Internet Addiction Guide. PsychCentral
- King, S. A. (1996). Is the Internet Addictive, or Are Addicts Using the Internet?
- Στερεότυπα φύλου: ο αντίκτυπος στην ανάπτυξη των παιδιών - 16 Ιανουαρίου, 2023
- Τρεις βιβλιοπροτάσεις για το 2023 - 28 Δεκεμβρίου, 2022
- Σωματική τιμωρία: κακοποιεί σώμα και πνεύμα - 21 Νοεμβρίου, 2022