Αγοράκια VS Κοριτσάκια: Υπάρχει ισότητα στην αναπαράσταση του φύλου;
Μέσα από διάφορες έρευνες της τελευταίας εικοσαετίας κάποιος μπορεί να φτάσει στο συμπέρασμα πως αν και οι γυναίκες αποτελούν το 51% του πληθυσμού, αναπαρίστανται στατιστικά πολύ λιγότερο στα παιδικά βιβλία. Και είναι αυτά τα κοινωνικά φυλετικά στερεότυπα στα παιδικά βιβλία που έχουν σημαντική επίδραση στις αντιλήψεις των παιδιών για τους γυναικείους ρόλους στην κοινωνία. Αν και η αναπαράσταση γυναικών έχει αυξηθεί από την δεκαετία του 70 έως και σήμερα, τα στερεότυπα είναι ακόμη μέρος της παιδικής λογοτεχνίας.
Ο ρόλος των παιδικών βιβλίων είναι πάρα πολύ σημαντικός ήδη από το 1500 από όταν άρχισαν να δημιουργούνται γιατί αποτελούν ένα εργαλείο μεταλαμπάδευσης των κοινωνικών αξιών από τη μια γενιά στην επόμενη. Ανέκαθεν οι ανδρικοί ρόλοι εμφανίζονταν πιο συχνά γενικότερα στην λογοτεχνία σε σχέση με τους γυναικείους, οι οποίοι εμφανίζονταν συνεχώς μέσα από ένα φακό προκατάληψης για πάρα πολλά χρόνια.
Τα κοινωνικά φυλετικά στερεότυπα επηρεάζουν το πώς τα παιδιά βλέπουν ακόμη και τον ίδιο τους τον εαυτό, αλλά και τις σχέσεις τους με τους συνομηλίκους τους και το περιβάλλον τους γενικότερα. Αυτό μας οδηγεί στην σκέψη ότι όταν ένα παιδί έρχεται αντιμέτωπο μέσω της λογοτεχνίας με αρνητικές αντιλήψεις για το φύλο του, αυτό αυτόματα θα επηρεάσει και την αυτοεκτίμησή τους με έναν αρνητικό τρόπο.
Η γλώσσα επίσης πολλές φορές χρησιμοποιείται ως μέσο για να διατηρηθούν τα σεξιστικά στερεότυπα μέσα σε μια κοινωνία. Με την συχνή χρήση στερεότυπων εκφράσεων ή λέξεων για τα δύο φύλα είναι αναπόφευκτο να μην κληροδοτηθούν οι ανισότητες, οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα από την μια γενιά στην άλλη. Αυτή η σημαντικότητα της γλώσσας όμως μπορεί να χρησιμοποιηθεί και με τέτοιο τρόπο ώστε σιγά – σιγά να εξαλειφθούν τα στερεότυπα αυτά.
Κοινωνικοί ρόλοι και σεξουαλικό φύλο
Κοινωνικοί φυλετικοί (υπό την έννοια του φύλου, όχι της φυλής) ρόλοι είναι οι συμπεριφορές που αναμένει μια κοινωνία από τους άνδρες και τις γυναίκες μέσα σε αυτήν. Οι γνώσεις ενός παιδιού για το φύλο του αλλά και τις προεκτάσεις που αυτή η έννοια έχει είναι γνωστό ως ταυτότητα του φύλου. Η ίδια η ανάπτυξη της έννοιας του φύλου είναι μία από τα πιο σημαντικά σημεία της ανθρώπινης ανάπτυξης καθώς το αν είμαστε άνδρες ή γυναίκες είναι σημαντικότατο στοιχείο του χαρακτήρα μας σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας.
Καθώς τα παιδιά αποκτούν αυτές τις ταυτότητες του φύλου, αποκτούν ταυτόχρονα και στερεοτυπικές ιδέες για το τι σημαίνει να είσαι αγόρι και τι κορίτσι. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως οι πράξεις των γονιών, των δασκάλων ή των αδερφιών συχνά επηρεάζουν τις αντιλήψεις των μικρών παιδιών για τους φυλετικούς ρόλους.
Πριν ακόμη τα παιδιά εισέλθουν στην επίσημη εκπαίδευση εκτίθενται σε σεξιστικά μοντέλα μέσω της τηλεόρασης, τις ταινίες, τα παιχνίδια και τις στάσεις των άλλων απέναντί τους. Περίπου στην ηλικία των 5 ετών τα παιδιά σταματούν να μιμούνται τα μοντέλα των γονιών τους και αρχίζουν να δημιουργούν τις προσωπικές τους ταυτότητες.
Μια έρευνα της Albert το 1996 έδειξε ότι οι ιστορίες που διδάσκονται τα παιδιά στις ΗΠΑ, ήδη από τα πρώτα χρόνια που εισέρχονται στο σχολείο, αφορούν άνδρες και μάλιστα λευκούς. Επίσης η ίδια έρευνα έδειξε ότι δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου αναφορές σε μειονότητες και γυναίκες. Για να καταλάβουμε την σημαντικότητα του θέματος είναι άξιο να αναφερθεί πως στις αρχές του 70, οι φεμινίστριες άσκησαν κριτική στα παραμύθια γιατί τα μικρά κοριτσάκια παρουσιάζονται ως παθητικά, οι μητριές ως στρίγκλες και μόνο τα όμορφα κορίτσια παρουσιάζονται ως ένδειξη τελειότητας (κάτι που ωθεί τις γυναίκες να ενστερνιστούν την ομορφιά ως το κύριο μέσο για την επιτυχία).
Σε παρόμοιες έρευνες φάνηκε ότι γενικότερα στην λογοτεχνία οι γυναίκες παρουσιάζονται ως πιο παθητικές σε σχέση με τους άνδρες, οι οποίοι επιπλέον έχουν και ρόλους όπως του αρχηγού, του ανεξάρτητου και του δραστήριου, ενώ ταυτόχρονα έχουν πάντα καλύτερα επαγγέλματα από τις γυναίκες και γενικότερα και εμφανίζονται περίπου 11 φορές περισσότερο ως κεντρικοί ήρωες σε σχέση με τις γυναίκες.
Υπάρχει βελτίωση στις αναπαραστάσεις των στερεοτύπων;
Σε έρευνες από το 1972 και έπειτα είχαν όμως και κάποια πιο ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Έρευνες έχουν δείξει πως οι φυλετικές διαφορές έχουν μειωθεί αρκετά και πως τείνουμε προς μια κατάσταση ισότητας όπου οι γυναικείες αναπαραστάσεις ως κεντρικοί χαρακτήρες έχει αυξηθεί περισσότερο σε σχέση με τους άνδρες, πάντα μιλώντας στατιστικά, γεγονός που δείχνει ότι οι συγγραφείς είχαν κατανοήσει την ανάγκη για πιο θετικές εικόνες τόσο για τα αγόρια, όσο και για τα κορίτσια.
Αν και τα φυλετικά στερεότυπα έχουν μειωθεί με τον καιρό, ωστόσο τόσο οι γονείς, όσο και οι παιδαγωγοί θα πρέπει να έχουν πάντα στο βάθος του μυαλού τους ότι ο σεξισμός υπάρχει ακόμη.
Η έρευνα των Gooden&Gooden, στην οποία στηρίχθηκε το σύνολο των πληροφοριών που παρουσιάζονται στο post, έχει δείξει πως υπάρχει μια μείωση στα αρνητικά γυναικεία στερεότυπα, αλλά παρόλα αυτά, αυτά τα στερεότυπα δεν παύουν να υπάρχουν ακόμη στα παιδικά βιβλία. Σιγά – σιγά επέρχεται μια σχετική εξισορρόπηση στην αναπαράσταση γυναικείων και ανδρικών φιγούρων στα παιδικά βιβλία, αλλά και μια σημαντική αύξηση των γυναικείων χαρακτήρων.
Φυσικά όλοι οι ερευνητές τέτοιων ψυχοκοινωνικών θεμάτων τονίζουν πως είναι τουλάχιστον αφελές αν βιαστούμε να βγάλουμε συμπεράσματα σχετικά με την ισότητα των δύο φύλων μόνο από την εμφάνισή τους στην παιδική βιβλιογραφία. Για να υπάρξει πραγματική ισότητα απαιτούνται μια πλειάδα άλλων κοινωνικών ζυμώσεων, ενώ για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για την κατάσταση σε σχέση με την ισότητα των δύο φύλων, αλλά και την διαιώνιση στερεοτύπων θα πρέπει να λάβουμε υπόψη έρευνες από ένα ευρύ φάσμα επιστημών, από την Ψυχολογία, έως την Κοινωνιολογία, αλλά και τις… Πολιτικές Επιστήμες!
Κυρίως Πηγή:
Godden & Godden, Gender Representation in Notable Children’s Picture Books: 1995-1999, Sex Roles: A Journal of Research, Jul 2001
- Εβδομαδιαία Νέα Ψυχολογίας (19-10-2020) - 19 Οκτωβρίου, 2020
- Εβδομαδιαία Νέα Ψυχολογίας (12-10-2020) - 12 Οκτωβρίου, 2020
- Εβδομαδιαία Νέα Ψυχολογίας (5-10-2020) - 5 Οκτωβρίου, 2020