Δεν έχουμε έναν ερπετοειδή εγκέφαλο κάτω από πιο ανεπτυγμένα στρώματα εγκεφάλου
Τόσο στο ευρύ κοινό, αλλά και σε ένα ποσοστό της επιστημονικής κοινότητας, έχει εδραιωθεί μία εσφαλμένη αντίληψη για τον τρόπο με τον οποίο εξελίχθηκε ο εγκέφαλος στον άνθρωπο και τους υπόλοιπους οργανισμούς. Συχνά, βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης αναφέρουν ότι οι οργανισμοί διαθέτουν εγκεφάλους που μπορούν να χωριστούν σε διακριτές κατηγορίες αυξημένης πολυπλοκότητας και λειτουργικότητας. Αυτή η αντίληψη έχει πλέον ξεπεραστεί.
Σύμφωνα με την αντίληψη που έχει εδραιωθεί, κάποιοι οργανισμοί έχουν τον λεγόμενο «ερπετοειδή» εγκέφαλο, ο οποίος ανταποκρίνεται σε βασικά ερεθίσματα και στον οποίο εδράζονται πιο βασικές λειτουργίες όπως τα ένστικτα αλλά και ο έλεγχος των βασικών βιολογικών μηχανισμών (π.χ. αναπνοή). Κάποιοι άλλοι οργανισμοί, έχουν επιπλέον του ερπετοειδούς εγκεφάλου και τον «παλαιοθηλαστικό» εγκέφαλο, ο οποίος ελέγχει πιο σύνθετες λειτουργίες όπως είναι τα συναισθήματα. Τέλος, κάποιοι οργανισμοί, όπως είναι ο άνθρωπος έχουν και τον «νεοθηλαστικό» εγκέφαλο, ο οποίος κατευθύνει τον έλεγχο ανώτερων γνωστικών λειτουργιών όπως είναι η επικοινωνία, η γλώσσα, ιδέες, σύνθεση ιδεών κτλ.
Η αντίληψη αυτή ότι οι εγκέφαλοι αποτελούνται από αυτά τα 3 «στρώματα», αυξημένης πολυπλοκότητας και λειτουργικότητας προέρχεται από το μοντέλο του τρισυπόστατου εγκεφάλου του Paul MacLean [1]MacLean, P. D. (1964). Man and his animal brains. Modern Medicine, 32, 95–106. , το οποίο ανέπτυξε τη δεκαετία του 1960 και είχε ως σκοπό να κάνει μία σχηματική απεικόνιση και κατηγοριοποίηση των διαφορετικών εγκεφαλικών δομών του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Το μοντέλο του τρισυπόστατου εγκεφάλου
Σύμφωνα με το μοντέλο του MacLean, ο άνθρωπος έχει κληρονομήσει έναν εγκέφαλο ο οποίος αποτελείται από 3 τους «υπο-εγκεφάλους» που αναφέραμε: τον ερπετοειδή, τον παλαιοθηλαστικό και τον νεοθηλαστικό. Αυτοί οι 3 υπο-εγκέφαλοι αναπτύχθηκαν μέσω της φυσικής επιλογής με τη σειρά που αναφέρθηκαν, με τον ερπετοειδή εγκέφαλο να βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου μας, μετά να ακολουθεί ο παλαιοθηλαστικός και τέλος ο νεοθηλαστικός εγκέφαλος.
Ο ερπετοειδής εγκέφαλος εξελίχθηκε πριν από 100 εκατομμύρια χρόνια και αποτελείται κυρίως από τα βασικά γάγγλια και την παρεγκεφαλίδα και είναι υπεύθυνος για το χτύπο της καρδιάς, την αναπνοή και τα αντανακλαστικά ως αντίδραση σε κάποιο ερέθισμα που εμείς θεωρούμε ως επιθυμητό (π.χ. σεξουαλική πράξη) ή επικίνδυνο (π.χ. φόβος τραυματισμού ή θανάτου).
Ο παλαιοθηλαστικός εγκέφαλος (γνωστός και ως μεταιχμιακός), ο οποίος περιβάλλει τον ερπετοειδή αποτελείται από τον ιππόκαμπο, την αμυγδαλή και τον υποθάλαμο. Αναπτύχθηκε στα πρώτα θηλαστικά και ως στόχο έχει την καταγραγή αναμνήσεων, τη συναισθηματική απόκριση αλλά και τη σύγκριση πληροφοριών με στόχο την λήψη απόφασης.
Τέλος, ο νεοθηλαστικός εγκέφαλος (γνωστός και ως μετωπιαίος ορθολογικός) αποτελεί το τελευταίο «στρώμα» που αγκαλιάζει τον παλαιοθηλαστικό εγκέφαλο και είναι το τελευταίο που αναπτύχθηκε κατά την εξέλιξη του είδους μας αλλά και άλλων ανώτερων θηλαστικών. Εκεί στεγάζονται οι ανώτερες λειτουργίες που μας δίνουν τη δυνατότητα σύνθετης επικοινωνίας, καλλιτεχνικής έκφρασης, λογικής σκέψης και σύνθεσης πληροφοριών για την επίλυση προβλημάτων πολλαπλών επιπέδων. Κατά κάποιο τρόπο ο εγκέφαλος αυτός λειτουργεί εποπτικά ως προς τους άλλους δύο, λαμβάνοντας και στέλνοντας συνεχώς πληροφορίες με στόχο την ρύθμιση της συμπεριφοράς, λαμβάνοντας υπόψη και τη λογική σκέψη.
Υπάρχει κάποιο πρόβλημα με τη θεωρία του τρισυπόστατου εγκεφάλου;
Η απάντηση στο ερώτημα εάν είναι λανθασμένη η θεωρία του τρισυπόστατου εγκεφάλου είναι σύνθετη, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να πούμε ένα ξεκάθαρο «ναι» ή «όχι». Πράγματι, τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι, όπως ακριβώς προβλέπεται και από τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών, ο εγκέφαλός μας προέκυψε μέσα από μία σταδιακή εξέλιξη. Το πρόβλημα με το θεωρητικό πλαίσιο του MacLean είναι πως υπονοεί ότι οι εγκέφαλοι στη φύση προέκυψαν με έναν γραμμικό χρονικά τρόπο. Με άλλα λόγια, υπονοείται ότι τα ζώα που έχουν τις δομές του ερπετοειδή εγκεφάλου είναι εξελικτικά λιγότερο ανεπτυγμένα σε σχέση με τα θηλαστικά που έχουν τον παλαιοθηλαστικό εγκέφαλο. Φυσικά, τα πρωτεύοντα θηλαστικά όπως ο άνθρωπος που έχουν τον νεοθηλαστικό εγκέφαλο είναι στην κορυφή της εξελικτικής πυραμίδας, όντας τα πιο ανεπτυγμένα του ζωϊκού βασιλείου.
Όπως παρατήρησε η επιστημονική ομάδα του Δρ. Cesario σε ένα επιστημονικό άρθρο του 2020 [2]Cesario, J., Johnson, D. J., & Eisthen, H. L. (2020). Your Brain Is Not an Onion With a Tiny Reptile Inside. Current Directions in Psychological Science, 29(3), 255-260. doi:10.1177/0963721420917687 με τον έξυπνο τίτλο «Your Brain Is Not an Onion With a Tiny Reptile Inside», η αντίληψη αυτή έρχεται σε σύγκρουση με τα δεδομένα της νευροβιολογίας τα οποία υπογραμμίζουν ότι κάποιες βασικές εγκεφαλικές δομές είναι κοινές στο σύνολο των θηλαστικών, ακριβώς λόγω της κοινής καταγωγής στην αλυσίδα της εξέλιξης. Επιπλέον, οι δομές αυτές δεν έχουν αναπτυχθεί μέσω στρωμάτων, όπως υποστηρίζει ή θεωρία του MacLean, αλλά μέσω μορφολογικών αλλαγών. Με άλλα λόγια, οι δομές που ελέγχουν τις ίδιες λειτουργίες δεν βρίσκονται στο ίδιο σημείο σε κάθε ζώο. Το κάθε είδος, ανταποκρινόμενο στις ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντός του έχει εξελίξει τον εγκέφαλό του με έναν τρόπο λειτουργικό για το ίδιο που να εξασφαλίζει τη χρήση των λειτουργιών που είναι πιο απαραίτητες για την επιβίωση του κάθε είδους.
Στο ίδιο άρθρο, η ομάδα του Δρ. Cesario προχώρησε στη σύγκριση των κειμένων 20 εισαγωγικών βιβλίων ψυχολογίας που χρησιμοποιούνται ευρέως στα πανεπιστήμια, για να δουν εάν οι πληροφορίες που παρουσιάζονται εκεί ξεκαθαρίζουν τα νέα δεδομένα, δίνοντας έμφαση στην εξελικτική ματιά της ανάπτυξης του εγκεφάλου ή όχι. Διαπίστωσαν ότι το 86% των βιβλίων περιείχαν τουλάχιστον μία ανακριβή περιγραφή για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και μόλις το υπόλοιπο 14% ακολουθούσε τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα.
Το βασικό πρόβλημα όταν σκεφτόμαστε την εξέλιξη του εγκεφάλου σε στρώματα, όπως ακριβώς τα κρεμμύδια, είναι ότι χάνουμε την ολιστική εικόνα της εξέλιξης και δημιουργείται η παρερμηνεία ότι συνυπάρχουμε με πρωτόγονους οργανισμούς ή με ζώα που είναι λιγότερο ανεπτυγμένα, αγνοώντας τη βασική αρχή της Εξέλιξης, η οποία υπογραμμίζει ότι δεν υπάρχει «καλύτερος» ή «πιο ανεπτυγμένος» οργανισμός, καθώς το κάθε πλάσμα έχει την κατάλληλη ανάπτυξη να ανταποκριθεί στο περιβάλλον του, να επιβιώσει και να περάσει τα γονίδιά του στις επόμενες γενιές. Όσα πλάσματα το απέτυχαν αυτό έχουν εξαφανιστεί.
Επιπλέον, όταν φανταζόμαστε τα διάφορα ζώα σε μία γραμμή, όπου στα αριστερά βρίσκονται τα «πρωτόγονα» με τον ερπετοειδή εγκέφαλο και προχωρώντας προς τα δεξιά έχουμε τα ζώα με τον πρωτοθηλαστικό και τον νεοθηλαστικό εγκέφαλο, μπορεί να παρερμηνευθεί από κάποιους ότι η εξέλιξη σημαίνει ότι τα πιο σύνθετα ζώα, όπως ο άνθρωπος, προήλθαν από λιγότερο σύνθετα ζώα που βλέπουμε στο περιβάλλον μας.
Είναι πιο ρεαλιστικό να φανταστούμε την εξέλιξη των ειδών και την ανάπτυξη των εγκεφαλικών δομών ως ένα δέντρο με πολλά κλαδιά, τα οποία κατά την ανάπτυξή τους έχουν χωρίσει τους δρόμους τους, αλλά έχουν μία κοινή καταγωγή, ένα κοινό σημείο συνάντησης στο χρόνο. Το κλαδί που έχει μακρύνει, έχει στρίψει και έχει ανέβει πάνω από ένα σκιερό τοίχο δεν είναι πιο ανεπτυγμένο από το διπλανό κλαδί που μάκρυνε λιγότερο καθώς είχε τις απαραίτητες περιβαλλοντικές συνθήκες να μεγαλώσει στο σημείο που βρισκόταν.
Συνοψίζοντας λοιπόν, βλέπουμε ότι η ανάπτυξη του ανθρώπινου εγκεφάλου δεν είναι ένα μοναδικό επίτευγμα του είδους μας και ότι οι εγκέφαλοι στη φύση δεν έχουν αναπτυχθεί μέσω πολλών διαφορετικών δομικών στρωμάτων που έρχεται το ένα και κάθεται πάνω από το άλλο, προσφέροντας αυτόματα και πιο σύνθετες λειτουργίες, όπως είναι η αναβάθμιση ενός υπολογιστικού συστήματος με επιπλέον κάρτες μνήμης ή γραφικών. Η κοινή καταγωγή των ειδών έχει ως αποτέλεσμα οι εγκέφαλοί μας να μοιάζουν εκπληκτικά. Ταυτόχρονα, οι νόμοι της εξέλιξης των ειδών έχουν ως αποτέλεσμα οι εγκέφαλοι να διαφέρουν δομικά και λειτουργικά, δημιουργώντας ένα εκπληκτικό μωσαϊκό ομοιοτήτων και διαφορών.
Φωτογραφίες
- Παγκόσμια Ημέρα Αναπηρίας – Ένας Κόσμος για Όλους - 3 Δεκεμβρίου, 2024
- Η Κατάθλιψη των Χριστουγεννιάτικων Διακοπών: Ένας Σύγχρονος Μύθος ή Πραγματικότητα; - 29 Νοεμβρίου, 2024
- Εναντιωματική συμπεριφορά παιδιών: τι μπορούν να κάνουν οι γονείς - 14 Νοεμβρίου, 2024
Πηγές / Διαβάστε περισσότερα
| ↑1 | MacLean, P. D. (1964). Man and his animal brains. Modern Medicine, 32, 95–106. |
|---|---|
| ↑2 | Cesario, J., Johnson, D. J., & Eisthen, H. L. (2020). Your Brain Is Not an Onion With a Tiny Reptile Inside. Current Directions in Psychological Science, 29(3), 255-260. doi:10.1177/0963721420917687 |
