Αυτισμός και εγκέφαλος: ο ρόλος της αμυγδαλής

Ο αυτισμός είναι μία από τις νευροαναπτυξιακές διαταραχές της παιδικής ηλικίας που έχουν μελετηθεί αρκετά τις τελευταίες δεκαετίες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν μελέτες που έχουν εστιάσει στο βιολογικό προφίλ των παιδιών που αναπτύσσουν αυτισμό, καθώς μας επιτvρέπουν να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια το βιολογικό υπόβαθρο της διαταραχής.

Φυσικά, ο αυτισμός δεν έχει μόνο μία, σταθερή, εικόνα σε όλα παιδιά. Πρόκειται για μια διαταραχή που παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία όσον αφορά τα συμπεριφορικά, γνωστικά και συναισθηματικά χαρακτηριστικά των ατόμων που την εμφανίζουν. Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε πλέον δεν μιλάμε απλά για “αυτισμό”, υποδηλώνοντας ότι πρόκειται για μία διαταραχή με όμοια χαρακτηριστικά, αλλά για “διαταραχή αυτιστικού φάσματος” (ΔΑΦ), υπογραμμίζοντας με αυτό τον τρόπο την ανομοιόμορφη κλινική εικόνα.

Μέσα στα πλαίσια της μελέτης των βιολογικών παραγόντων, ιδιαίτερα με την δημιουργία του κλάδου των νευροεπιστημών, το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας που ασχολείται με τη ΔΑΦ στράφηκε στο ρόλο της ανάπτυξης των εγκεφαλικών δομών κατά την παιδική ηλικία. Οι ερευνητές ασχολούνται όλο και περισσότερο με ερωτήματα όπως το εάν η υποανάπτυξη εγκεφαλικών δομών σχετίζεται με την ανάπτυξη ΔΑΦ ή εάν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ως δείκτη τον τρόπο ανάπτυξης και τα επίπεδα λειτουργίας εγκεφαλικών δομών, ώστε να εντοπίζονται πιο έγκαιρα οι περιπτώσεις παιδιών με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης ΔΑΦ.

Η αμυγδαλή είναι μία εγκεφαλική δομή η οποία έχει μελετηθεί για το ρόλο της σε ένα εύρος διαταραχών συναισθηματικής κυρίως φύσεως όπως οι διαταραχές άγχους, αλλά και σε νευροαναπτυξιακές διαταραχές όπως η ΔΑΦ. Πρόκειται για μία εγκεφαλική δομή που βρίσκεται στο εσωτερικό μέρος του εγκεφάλου και η οποία εντοπίζεται όχι μόνο στον άνθρωπο, αλλά και σε άλλα θηλαστικά ζώα ^[1]Rosen, J. B., & Donley, M. P. (2006). Animal studies of amygdala function in fear and uncertainty: Relevance to Human Research. Biological Psychology, 73(1), 49–60. https://doi.org/10.1016/j.biopsycho.2006.01.007. Η αμυγδαλή σχετίζεται με τον έλεγχο των συναισθημάτων, τον εντοπισμό κινδύνου στο περιβάλλον και στην επεξεργασία καταστάσεων που εγείρουν έντονα συναισθήματα. Γενικότερα, θεωρείται ότι είναι μία δομή που έχει εποπτικό ρόλο στην καθημερινότητά μας, ρυθμίζοντας το πως πρέπει να αντιδράσουμε σε διαφορετικές καταστάσεις (π.χ. φυγή από κάτι που μας τρομάζει, εστίαση της προσοχής όταν μας μιλάει κάποιος). Συνεπώς, μπορούμε να πούμε πως η αμυγδαλή είναι ένα βασικό κομμάτι του “κοινωνικού εγκεφάλου” και σχετίζεται με τις κοινωνικές δεξιότητες, ρυθμίζοντας το πως αλληλοεπιδρούμε με τον περίγυρό μας. Και αυτός είναι ο λόγος που η αμυγδαλή βρίσκεται στο επίκεντρο των μελετών γύρω από τη ΔΑΦ, μια διαταραχή με κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα το έλλειμμα στις κοινωνικές δεξιότητες και την επικοινωνία.

Ο ρόλος της αμυγδαλής στον αυτισμό

Σήμερα γνωρίζουμε πως η αμυγδαλή σχετίζεται με διάφορους τρόπους με τη ΔΑΦ. Καθώς, όπως αναφέραμε, η αμυγδαλή είναι το κέντρο του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τα συναισθήματα, έχει βρεθεί ότι τα άτομα με ΔΑΦ που αναπτύσσουν άγχος, τείνουν να έχουν μικρότερο μέγεθος αμυγδαλής. Μάλιστα, φαίνεται ότι τα άτομα με ΔΑΦ αναπτύσσουν ένα ιδιαίτερο τύπο άγχους. Συνήθως το κοινωνικό άγχος στο γενικό πληθυσμό σχετίζεται με το φόβο ότι οι άλλοι θα μας κρίνουν. Στα άτομα με αυτισμό το άγχος σε κοινωνικά πλαίσια σχετίζεται με το φόβο ότι θα χάσουν τη ρουτίνα τους ή την πρόσβαση σε αγαπημένα τους αντικείμενα. Αυτό που βρήκε μια έρευνα του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια είναι πως το μέγεθος της αμυγδαλής των παιδιών με ΔΑΦ που είχαν αυτού του είδους την “ειδική φοβία” ήταν σημαντικά μικρότερο εν συγκρίσει με το μέγεθος της αμυγδαλής των παιδιών με ΔΑΦ που είχαν την κλασική κοινωνική φοβία ^[2]Andrews, D. S., Aksman, L., Kerns, C. M., Lee, J. K., Winder-Patel, B. M., Harvey, D. J., Waizbard-Bartov, E., Heath, B., Solomon, M., Rogers, S. J., Altmann, A., Nordahl, C. W., & Amaral, D. G. (2022). Association of amygdala development with different forms of anxiety in autism spectrum disorder. Biological Psychiatry. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2022.01.016 .

Επιλέον, γνωρίζουμε ότι η αμυγδαλή σχετίζεται έμεσα και με την επεξεργασία των προσώπων του περιβάλλοντός μας, μέσα στα πλαίσια της εποπτείας που αναφέραμε, όπου ο εγκέφαλος προσπαθεί να διακρίνει τις προθέσεις των ατόμων, ώστε να δράσουμε ανάλογα (π.χ. αποφυγή επικίνδυνων ατόμων). Υπάρχουν ενδείξεις ότι η αμυγδαλή των ατόμων με ΔΑΦ ενεργοποιείται λιγότερο όταν επεξεργάζονται πρόσωπα, εν συγκρίσει με την αμυγδαλή ατόμων του γενικού πληθυσμού ^[3]Kleinhans, N. M., Johnson, L. C., Richards, T., Mahurin, R., Greenson, J., Dawson, G., & Aylward, E. (2009). Reduced neural habituation in the amygdala and social impairments in autism spectrum disorders. American Journal of Psychiatry, 166(4), 467–475. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2008.07101681 . Με άλλα λόγια, η αμυγδαλή των ατόμων με ΔΑΦ φαίνεται πως δεν αυξάνει την λειτουργία της όταν βρίσκονται σε μία κοινωνική αλληλεπίδραση, όπως είναι η επεξεργασία ενός τρίτου ατόμου.

Φυσικά, η αμυγδαλή δεν λειτουργεί μόνη της όσον αφορά την επεξεργασία των συναισθημάτων. Υπάρχει ένα ολόκληρο δίκτυο διαφορετικών εγκεφαλικών δομών που επεξεργάζονται διαφορετικά στοιχεία των συναισθηματικών καταστάσεων. Τέτοιες δομές είναι ο ιππόκαμπος (σχετίζεται κυρίως με την καταγραφή συναισθηματικών αναμνήσεων), ο προμετωπιαίος λοβός (σχετίζεται με τον έλεγχο των συναισθηματικών μας αντιδράσεων). Για το λόγο αυτό, το ενδιαφέρον της έρευνας δεν στρέφεται αποκλειστικά και μόνο στην αμυγδαλή, αλλά και στις συνδέσεις που έχει αυτή η περιοχή με άλλες εγκεφαλικές περιοχές του δικτύου επεξεργασίας συναισθηματικών καταστάσεων. Υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα που υποστηρίζουν ότι όσο πιο αδύναμες είναι οι συνδέσεις μεταξύ της αμυγδαλής και των υπόλοιπων κομβικών σημείων του δικτύου επεξεργασίας συναισθημάτων, τόσο πιο σοβαρή είναι η συμπτωματολογία της ΔΑΦ ^[4]Pitskel, N. B., Bolling, D. Z., Kaiser, M. D., Pelphrey, K. A., & Crowley, M. J. (2014). Neural Systems for cognitive reappraisal in children and adolescents with autism spectrum disorder. Developmental Cognitive Neuroscience, 10, 117–128. https://doi.org/10.1016/j.dcn.2014.08.007. Αυτή η ελλιπής σύνδεση δεν είναι αποτέλεσμα τραυματισμού, αλλά ανάπτυξης των νευρικών συνδέσεων ήδη από την παιδική ηλικία.

Ένα αξιοπερίεργο πρόσφατο εύρημα όσον αφορά την ανάπτυξη της αμυγδαλής είναι ότι σε μια μελέτη του 2022 παρατηρήθηκε μια απότομη αύξηση του μεγέθους της αμυγδαλής σε παιδιά ηλικίας 6-12 μηνών, τα οποία αργότερα θα αρχίσουν να αναπτύσσουν συμπτώματα ΔΑΦ. Αυτή η απότομη ανάπτυξη της αμυγδαλής σχετίστηκε με την ανάπτυξη των πρώτων συμπτωμάτων ΔΑΦ στην ηλικία των 2 ετών ^[5]Shen, M. D., Swanson, M. R., Wolff, J. J., Elison, J. T., Girault, J. B., Kim, S. H., Smith, R. G., Graves, M. M., Weisenfeld, L. A., Flake, L., MacIntyre, L., Gross, J. L., Burrows, C. A., Fonov, V. S., Collins, D. L., Evans, A. C., Gerig, G., McKinstry, R. C., Pandey, J., … Piven, J. (2022). Subcortical brain development in autism and Fragile X Syndrome: Evidence for dynamic, age- and disorder-specific trajectories in infancy. American Journal of Psychiatry. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.21090896 . Όσο μεγαλύτερη και πιο απότομη ήταν η αύξηση της αμυγδαλής στο δεύτερο εξάμηνο της ζωής των παιδιών, τόσο πιο πιθανό ήταν να εμφανίσουν ελλείμματα σχετιζόμενα με ΔΑΦ στην ηλικία των 2-3 ετών.

Το εύρημα αυτό είναι περίεργο, γιατί όπως είπαμε και προηγουμένως, η αμυγδαλή των ατόμων με ΔΑΦ αργότερα στη ζωή φαίνεται πως είναι μειωμένη σε μέγεθος και με λιγότερες συνδέσεις με άλλες περιοχές. Γιατί παρουσιάζεται αυτή η αυξημένη ανάπτυξη της αμυγδαλής σε αυτή τη νεαρή ηλικία; Οι ερευνητές υποθέτουν ότι το κλειδί στην απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι η δυσκολία των βρεφών που αργότερα αναπτύσσουν ΔΑΦ στην επεξεργασία οπτικών ερεθισμάτων. Αυτή η δυσκολία επεξεργασίας οπτικών ερεθισμάτων αυξάνει την “πίεση” που δέχεται η αμυγδαλή η οποία αρχίζει και εμπλέκεται όλο και περισσότερο σε αυτή τη διαδικασία, με αποτέλεσμα την απότομη αύξησή της.

Έρευνες όπως αυτές, ιδιαίτερα σε βρέφη, τονίζουν τη σημασία που έχει ο έγκαιρη παρέμβαση σε παιδιά που έχουν αυξημένη πιθανότητα ανάπτυξης ΔΑΦ. Η παρέμβαση αυτή δεν χρειάζεται να γίνει αφού το παιδί έχει αναπτύξει όλη τη συμπτωματολογία της ΔΑΦ, αλλά νωρίτερα, υπό τη μορφή πρώιμης παρέμβασης, με στόχο την ενίσχυση των παιδιών στους γνωστικούς και συναισθηματικούς τομείς όπου παρουσιάζουν ελλείμματα.

Εισαγωγική Φωτογραφία

• Μίξη: Autism, Tara Winstead & Brain images, cottonbro

• About
• Latest Posts

Δημήτρης Αγοραστός

Ψυχολόγος και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στη Σχολική Ψυχολογία (ΑΠΘ) και στις Νευροσυμπεριφορικές Επιστήμες (University of Tuebingen). Ασχολείται με την ανάπτυξη ψυχοεκπαιδευτικών προγραμμάτων για παιδιά και εφήβους με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, την αξιολόγησή τους στα πλαίσια εντοπισμού και αντιμετώπισης μαθησιακών και ψυχοσυναισθηματικών δυσκολιών, αλλά και την υποστήριξη της σχολικής κοινότητας εν τω συνόλω. Επιπλέον, μέσα από τις δομές και τις υπηρεσίες στις οποίες εργάζεται, παρέχει συμβουλευτική υποστήριξη γονέων και παιδιών.Έχει εμπειρία παροχής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού.

Latest posts by Δημήτρης Αγοραστός (see all)

• Εναντιωματική συμπεριφορά παιδιών: τι μπορούν να κάνουν οι γονείς - 14 Νοεμβρίου, 2024
• Οι αλλαγή των εποχών επηρεάζει την ηθική μας πυξίδα - 14 Οκτωβρίου, 2024
• Ακαδημαϊκή επιτυχία: εστιάζοντας πέρα από την υψηλή νοημοσύνη - 17 Σεπτεμβρίου, 2024