Ο εντοπισμός προκατάληψης στα ΜΜΕ
Η κάλυψη ενός γεγονότος από τα ΜΜΕ, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για κάποιο ευαίσθητο θέμα (π.χ. “εθνικά” θέματα), είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα γεννήσει αντιδράσεις, όσο αντικειμενική και εάν είναι η κάλυψή του. Πολλές έρευνες στο παρελθόν έχουν δείξει πως όταν μέλη δύο αντιμαχόμενων ομάδων παρακολουθήσουν μια όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική κάλυψη κάποιας σύγκρουσής τους, τείνουν να πιστεύουν πως η κάλυψη όχι μόνο δεν ήταν αντικειμενική, αλλά ήταν και προκατηλλημένη εναντίον τους.
Το φαινόμενο των εχθρικών ΜΜΕ (hostile media effect), όπως ονομάζεται στην επιστημονική κοινότητα, υπογραμμίζει την μη αντικειμενικό τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο γύρω μας. Τείνουμε να πιστεύουμε πως η αλήθεια βρίσκεται πιο κοντά στην δική μας οπτική γωνία και πως η ομάδα στην οποία ανήκουμε είναι πιο σπάνιο να κάνει λάθη, να βιαιοπραγήσει και γενικά να γίνει πηγή ανηθικότητας.
Πέραν του φαινομένου των εχθρικών ΜΜΕ, υπάρχουν τουλάχιστον δύο ακόμη σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την κρίση μας σχετικά με την αντικειμενικότητα των όσων βλέπουμε στις ειδήσεις ή διαβάζουμε στις εφημερίδες.
Αυτοκατηγοριοποίηση
Ένας πρώτος και πολύ σημαντικός παράγοντας είναι η αυτοκατηγοριοποίηση που κάνουμε. Με άλλα λόγια, έχουμε την τάση να κατηγοριοποιούμε τον εαυτό μας, όπως κατηγοριοποιούμε και τους γύρω μας. Για παράδειγμα, μπορεί να θεωρούμε τον εαυτό μας “Αριστερό” και τον γείτονα “Δεξιό”. Βάζοντας αυτές τις ταμπέλες σε εμάς και στους άλλους, είναι σαν να βάζουμε παραμορφωτικά φίλτρα στον τρόπο με τον οποίο λαμβάνουμε τις πληροφορίες, κάτι το οποίο επηρεάζει και την αντίληψή μας για την αντικειμενικότητα ενός άρθρου ή ενός ΜΜΕ.
Σε ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα που έγινε στις ΗΠΑ, οι πειραματιστές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο για τα ΜΜΕ το οποίο μεταξύ άλλων ρωτούσε για την προκατάληψη των ΜΜΕ εναντίον των θέσεων των Δημοκρατικών [1]Nieman Journalism Club, “How do you tell when the news is biased? It depends on how you see yourself” . Όλοι οι συμμετέχοντες συμπλήρωναν το ίδιο ερωτηματολόγιο, αλλά ήταν χωρισμένοι σε 3 ομάδες. Το μόνο που άλλαζε σε κάθε ομάδα ήταν η εισαγωγική παράγραφος του ερωτηματολογίου, η οποία προϊδέαζε τον συμμετέχοντα ώστε να αυτοκατηγοριοποιηθεί. Στην πρώτη ομάδα η εισαγωγική παράγραφος ήταν ουδέτερη και έγραφε απλά πως σκοπός του ερωτηματολογίου είναι να καταγράψει τις απόψεις σας για τα ΜΜΕ. Στην δεύτερη ομάδα η εισαγωγική παράγραφος προϊδέαζε τον συμμετέχοντα ώστε να πάρει θέση στο δίπολο Δημοκράτες-Ρεπουμπλικάνοι, γράφοντας:
“Το δίπολο μεταξύ Δημοκρατικών-Ρεπουμπλικάνων έχει ενταθεί το τελευταίο χρονικό διάστημα. Σε αυτό το πλαίσιο, οι Δημοκράτες και οι Ρεπουμπλικάνοι βλέπουν πολύ διαφορετικά τις ειδήσεις που παρουσιάζονται στα ΜΜΕ. Σε αυτό το πλαίσιο θα θέλαμε να καταγράψουμε τις απόψεις σας για την κάλυψη των γεγονότων από τα ΜΜΕ”
Τέλος, στην τρίτη ομάδα η παράγραφος ενίσχυε το δίπολο Αμερική-Υπόλοιπος Κόσμος αναφέροντας:
“Το τελευταίο διάστημα ο αραβικός κόσμος έχει αποκτήσει το δικό του παγκόσμιο τηλεοπτικό δίκτυο, το οποίο παρουσιάζει τις ειδήσεις από τη σκοπιά των αραβικών χωρών. Σε αυτό το πλαίσιο θα θέλαμε να καταγράψουμε τις απόψεις σας για την κάλυψη των γεγονότων από τα ΜΜΕ”
Τα αποτελέσματα της έρευνας ήταν ξεκάθαρα (βλ. Εικόνα 1). Ο αυτοκατηγοριοποίηση επηρέασε τις απαντήσεις των συμμετεχόντων. Οι συμμετέχοντες της δεύτερης ομάδας που προϊδεάστηκαν πολιτικά (Ρεπουμπλικάνοι VS Δημοκράτες) πολώθηκαν σημαντικά, με αποτέλεσμα να πιστεύουν ότι τα ΜΜΕ ήταν προκατηλειμένα εναντίον τους. Ουσιαστικά δηλαδή, η έρευνα έφτασε στο συμπέρασμα πως το φαινόμενο των εχθρικών ΜΜΕ μπορεί να προκληθεί αλλάζοντας απλά το περιβάλλον στο οποίο παρουσιάζεται η είδηση.
[caption id="attachment_2630" align="aligncenter" width="300"]
Εικόνα 1[/caption]
Η πηγή της είδησης
Ένας δεύτερος παράγοντας που επηρεάζει την αντίληψή μας για την αντικειμενικότητα μιας είδησης, όπως είναι φυσικό, είναι η πηγή της. Έχει σημαντική σημασία το εάν η είδηση που διαβάζουμε προέρχεται από μέσο προς το οποίο εμείς είμαστε θετικά ή αρνητικά διακείμενοι. Για τα δεδομένα της Ελλάδας, σκεφτείτε πως διαβάζετε μια είδηση για τα στατιστικά εγκληματικότητας των αλλοδαπών σε μια από τις ακόλουθες εφημερίδες/έντυπα: Ριζοσπάστης, Τα Νέα, Στόχος. Όπως είναι φυσικό, ανάλογα με την πολιτική σας τοποθέτηση, θα δώσετε διαφορετική βαρύτητα στις πληροφορίες που παρουσιάζει το εν λόγω ρεπορτάζ. Όπως έχουν δείξει σχετικές έρευνες, εάν σας έδιναν να διαβάσετε το ίδιο δημοσιογραφικό κείμενο και απλά άλλαζαν την πηγή, η αξιολόγησή σας για το άρθρο θα άλλαζε σημαντικά.
Οπότε, το τελικό συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουμε είναι πως η απάντηση στο ερώτημα εάν υπάρχει απόλυτη αντικειμενικότητα στα ΜΜΕ, είναι φυσικά πως όχι. Από την άλλη όμως δεν υπάρχει και απολύτως αντικειμενικός παρατηρητής. Και ιδιαίτερα αυτό το δεύτερο σημείο δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Σε έναν κόσμο τόσο ρευστό και σχετικό, γεννάται η ανάγκη για αναζήτηση πυλώνων αλήθειας και σταθερότητας. Είναι σημαντικό όμως να μην επιτρέπουμε στην ανάγκη αυτή να διαστρεβλώνει τις αντιλήψεις μας, τουλάχιστον όχι σε σημαντικό βαθμό.
Εισαγωγική Φωτογραφία
- Νέα Ψυχολογίας (30 Σεπτεμβρίου 2021) - 30 Σεπτεμβρίου, 2021
- Δυσκολίες όρασης: ψυχοκοινωνικές προκλήσεις - 23 Σεπτεμβρίου, 2021
- Κίνητρα: γιατί κάνουμε όσα κάνουμε; - 20 Ιουνίου, 2021
Πηγές / Διαβάστε περισσότερα
| ↑1 | Nieman Journalism Club, “How do you tell when the news is biased? It depends on how you see yourself” |
|---|