Συναισθησία: βλέπω αυτό που ακούς…
Οι εγκεφαλικές δομές των περισσότερων ζωντανών οργανισμών -φυσικά και του ανθρώπου- μετά την πάροδο εκατομυρίων ετών βιολογικής εξέλιξης έχουν αναπτυχθεί έτσι ώστε οι οργανισμοί να μπορούν να επιβιώνουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στο πλουραλιστικό περιβάλλον που καλούνται να ζήσουν. Οι περισσότεροι οργανισμοί έχουν τις βασικές αισθήσεις: όσφρηση, ακοή, όραση, αφή και γεύση. Φυσικά υπάρχουν και οργανισμοί που δεν έχουν κάποια ή πολλές από τις βασικές αισθήσεις, μιας και εξελικτικά δεν τους ήταν χρήσιμες για την επιβίωσή τους.
Όπως και να έχει, θεωρούμε δεδομένο τον τρόπο με τον οποίο ακούμε, μυρίζουμε, βλέπουμε, αισθανόμαστε ή γευόμαστε κάτι, μιας και όλοι έχουμε αυτές τις ικανότητες λίγο-πολύ στον ίδιο βαθμό. Αλλά τι γίνεται στις περιπτώσεις που κάποιος αντιλαμβάνεται αυτές τις αισθήσεις με διαφορετικό τρόπο; Τι γίνεται για παράδειγμα στις σπάνιες περιπττώσεις που κάποιος βλέπει έναν ήχο ή ακούει οσμές;
Στο σημερινό post θα ασχοληθούμε με ακριβώς αυτό το φαινόμενο: τη συναισθησία.
Για την ακρίβεια δεν πρόκειται για απλό φαινόμενο, αλλά για ειδική νευρολογικής φύσεως πάθηση η οποία συναντάται στο 0.0005% του πληθυσμού (1/2000 άτομα). Στους ασθενείς με τη συγκεκριμένη πάθηση ο ερεθισμός μιας συγκεκριμένης αίσθησης έχει ως αποτέλεσμα τον ερεθισμό και άλλων αισθήσεων, εξ’ ου και το όνομα “συναισθησία”. Για παράδειγμα κάποιος με συναισθησία δεν ακούει απλά τους ήχους, αλλά ταυτόχρονα βλέπει και διάφορα χρώματα στο οπτικό του πεδίο.
Θεωρητικά κάθε είδος συναισθησίας είναι δυνατό που σημαίνει πως κάθε άισθηση μπορεί να ενεργοποιείται ταυτόχρονα με κάποια άλλη αίσθηση. Αλλά θα πρέπει να τονιστεί πως ο όρος συναισθησία δεν χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την ταυτόχρονη ενεργοποίηση των βασικών αισθήσεων, αλλά και για την διέγερση αισθήσεων ως αποτέλεσμα γνωστικών επεξεργασιών. Μάλιστα η πιο συνηθισμένη μορφή συναισθησίας είναι η αντίληψη των γραμμάτων και των αριθμών ως χρωμάτων. Τα άτομα με αυτού του τύπου τη συναισθησία βλέπουν για παράδειγμα τα σύμβολα “Τ” ή “3” γραμμένα πάντα με ένα συγκεκριμένο χρώμα, ανεξάρτητα από το χρώμα με το οποίο είναι τυπωμένα.
Μία από τις κλασσικές περιπτώσεις συναισθησίας που έχουν γίνει αντικείμενο έρευνας, έγινε αφορμή για να έρθουν στην επιφάνεια νέες λεπτομέρειες για την περίεργη αυτή νευρολογική διαταραχή. Η κυρία C η οποία είχε συναισθησία έβλεπε τον αριθμό 7 πάντοτε ως κίτρινο χρώμα. Όταν της έδειξαν 7 μήλα το ένα δίπλα στο άλλο και της ζήτησαν απλά να πει τι βλέπει, αυτή ανέφερε πως έβλεπε απλά κάποια μήλα στο τραπέζι. Όταν όμως της ζήτησαν να μετρήσει τα μήλα και να ξαναπει τι βλέπει, τότε ανέφερε πως έβλεπε τα μήλα κίτρινα. Βάσει διαφόρων τέτοιων απλών συμπεριφορικών πειραμάτων σε άτομα με συναισθησία σήμερα γνωρίζουμε πως η συναισθησία δεν οφείλεται αποκλειστικά στις “χαμηλού τύπου” αισθητηριακές διαδικασίες (της όρασης στην περίπτωση της κυρίας C) αλλά σε διαφορετικό τρόπο λειτουργίας των ανώτερων γνωστικών διεργασιών.
Σε πρόσφατη μελέτη 600 παιδιών που παρουσιάζουν τη συναισθησία “χρώματος-γραμμάτων” που αναφέραμε πιο πάνω βρέθηκε πως η συναισθησία αλλάζει μορφή κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του ατόμου. Τα μικρότερα παιδιά ηλικίας 6-7 ετών παρόλο που μπορούν να βλέπουν τα γράμματα ως χρώματα, δεν έχουν σταθερές σχέσεις μεταξύ ενός γράμματος και ενός χρώματος. Για παράδειγμα δεν βλέπουν πάντα τον χαρακτήρα “Ρ” ως κόκκινο, αλλά μερικές φορές ως μπλέ, άλλες ως κίτρινο κ.ο.κ. Οι σχέσεις μεταξύ χρώματος και γραμμάτων βρέθηκε πως γίνονται πιο σταθερές καθώς το παιδί αναπτύσσεται, μία παρατήρηση που υπογραμμίζει την αναπτυξιακή πορεία της συναισθησίας.
Γενικά η συναισθησία δεν είναι επικίνδυνη για το άτομο και -μιας και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί πλήρως- οι περισσότεροι συναισθητικοί απλά μαθαίνουν να ζουν με αυτή την ιδιαιτερότητα, συνήθως χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Παρόλα αυτά η κατάσταση αυτή μπορεί να γίνει ιδιαίτερα ενοχλητική για το άτομο. Φανταστείτε να βλέπετε συνεχώς μπροστά σας χρωματιστά σύννεφα καπνου ως αποτέλεσμα των ήχων που ακούτε στο περιβάλλον σας ή να προσπαθείτε να διαβάσετε ένα κείμενο στο οποίο πάντοτε το κάθε γράμμα είναι τυπωμένο με διαφορετικό χρώμα… Σε εξαιρετικές περιπτώσεις η συναισθησία μπορεί να γίνει η αιτία να κινδυνέψει το άτομο μιας και οι παραισθήσεις που προκαλεί μπορεί να το οδηγήσουν σε ατυχήματα (π.χ. κατά τη διάρκεια της οδήγησης).
Σημαντικό όμως είναι και το γεγονός πως η συναισθησία είναι αρκετά πιθανό να χαθεί με την πάροδο του χρόνου. Έχει βρεθεί πως ενώ πολλοί ενήλικες έχασαν τις συναισθητικές ικανότητες που είχαν ως παιδιά, κανένας ενήλικος δεν ανέφερε πως ανέπτυξε σταδιακά συναισθησία ενώ δεν την είχε ως παιδί (εξαιρούνται οι περιπτώσεις νευρολογικής βλάβης λόγω ατυχήματος, εγκεφαλικού ή χρήσης παραισθησιογόνων ουσιών).
Αρκετοί καλλιτέχνες με συναισθησία μετέτρεψαν την ομολογουμένη περίεργη εμπειρία τους σε τέχνη. Συνθέτες όπως οι Αλεξάντερ Σκριάμπιν και Ολιβιέ Μεσιάν έγραψαν μουσική περιγράφοντάς τη με τα χρώματα που έβλεπαν ακούγοντάς τη δημιουργία τους, ποιητές και συγγραφείς όπως οι Άρθουρ Ρεμπό, Σαρλ Μποντλέρ και Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ εμπνεύστηκαν από τα “χρώματα των λέξεων” και την διαφορετική εμπειρία τους, ενώ ζωγράφοι όπως ο Βασίλι Κανίσκι δημιούργησαν πίνακες τους οποίους περιέγραψαν με… αριθμούς ή ήχους!
Αιτιολογία Τα ακριβή αίτια της συναισθησίας δεν έχουν γίνει γνωστά έως σήμερα, αλλά η επικρατέστερη θεωρία είναι πως πρόκειται για αναπτυξιακό λάθος στην συνδεσμολογία των αισθητηριακών κέντρων η οποία πυροδοτείται από συγκεκριμένα γονίδια του DNA τα οποία περνάνε από γενιά σε γενιά. Τα άτομα που έχουν συναισθησία είναι πολύ πιθανό πως έχουν κάποιον γονέα ο οποίος παρουσιάζει επίσης παρόμοια συμπτώματα. Συγκεκριμένα, αυτό που μάλλον συμβαίνει στις περιπτσεις συναισθησίας είναι πως ορισμένες νευρικές συνδέσεις που έπρεπε να κοπούν κατά τη διάρκεια της εγκεφαλικής ανάπτυξης του εμβρύου, δεν αποκόπτονται με αποτέλεσμα απομακρυσμένες περιοχές του εγκεφάλου να έχουν και μη-κανονικές συνδέσεις μεταξύ τους.
Σε αυτή τη θεωρία συγκλίνουν και οι έρευνες λειτουργικής απεικόνισης εγκεφάλου οι οποίες έδειξαν πως οι συναισθητικοί έχουν μεγαλύτερη μάζα λευκής ουσίας (η περιοχή όπου υπάρχουν οι άξονες των νευρώνων στον εγκέφαλο), κάτι το οποίο συνεπάγεται περισσότερες νευρικές συνδέσεις μεταξύ των εγκεφαλικών περιοχών.
Επίσης, η συναισθησία μπορεί να παρουσιαστεί προσωρινά σε άτομα που κάνουν χρήση παραισθησιογόνων ουσιών όπως LSD ή μεσκαλίνη.
Φωτογραφία: Synaesthesia, by StudioTamar
Πηγές / Περισσότερες Πληροφορίες
- Ward, Jamie (2004). Emotionally mediated synaesthesia. Cognitive Neuropsychology. 21(7). 761-772. [PDF]
- Simmer, J., Harrold, J., Creed, H., Monro, L., Foulkes, L. (2008). Early Detection of Markers for Synaesthesia in Childhood Populations. Brain(2008).[PDF]
- Γ.Ε. Καρουζάκης (hri.org): Συναισθησία
- Mindhacks: How Synaesthesia Grows in Childhood and dies out
- Παγκόσμια Ημέρα Αναπηρίας – Ένας Κόσμος για Όλους - 3 Δεκεμβρίου, 2024
- Η Κατάθλιψη των Χριστουγεννιάτικων Διακοπών: Ένας Σύγχρονος Μύθος ή Πραγματικότητα; - 29 Νοεμβρίου, 2024
- Εναντιωματική συμπεριφορά παιδιών: τι μπορούν να κάνουν οι γονείς - 14 Νοεμβρίου, 2024
