Ας μιλήσουμε για τα συναισθήματα

Συναισθήματα. Όλοι τα έχουμε νιώσει, αλλά λίγοι μπορούν να περιγράψουν τι ακριβώς εννοούμε όταν μιλάμε για αυτά. Είναι σωματικές αντιδράσεις σε ερεθίσματα, όπως κάποιοι συμπεριφοριστές δήλωναν βασισμένοι στην δαρβινική θεωρία της εξέλιξης; Μήπως πρόκειται για γνωστικές αλλαγές που με την σειρά τους προκαλούν αλλαγές στην εγκεφαλική λειτουργία η οποίες έχουν ως αποτέλεσμα τα σωματικά συμπτώματα των συναισθημάτων; Μήπως πρόκειται για ένα κοινωνικό φαινόμενο; Σε αυτό το post θα προσπαθήσουμε να εστιάσουμε στα συναισθήματα από μια πιο “ανθρώπινη” και λιγότερο “επιστημονική” ματιά, θα μιλήσουμε για τις πιο σημαντικές διαστάσεις των συναισθημάτων, αλλά και θα αναφερθούμε στα θετικά συναισθήματα και στον σημαντικό τους ρόλο στην ζωή μας. Τι είναι το συναίσθημα; Ο ορισμός του συναισθήματος είναι πολύ δύσκολος γιατί το συναίσθημα ως έννοια μπορεί να πάρει πολλές διαστάσεις. Σε γενικές γραμμές ωστόσο θα λέγαμε πως ορίζεται ως μια έντονη ψυχοσωματική εμπειρία που αφήνει στο άτομο κάποια θετική ή αρνητική διάθεση. Αυτή η ψυχοσωματική εμπειρία μπορεί να προκληθεί τόσο από εξωτερικούς προς το άτομο παράγοντες (π.χ. το αίσθημα του φόβου όπου η αιτία του συναισθήματος είναι ένα φοβικό αντικείμενο) όσο και από εσωτερικούς (π.χ. το αίσθημα του άγχους όπου το άτομο παρουσιάζει φοβική αντίδραση αλλά για μια δυσάρεστη κατάσταση που σκέφτεται ότι ίσως βρεθεί στο μέλλον). Διαστάσεις των συναισθημάτων Όπως φάνηκε και από τα πιο πάνω, το συναίσθημα αποτελείται από πολλά επιμέρους στοιχεία. Καταρχήν είναι μια ψυχολογική αντίδραση μιας και τα συναισθήματα μπορούν να επηρεάσουν άμεσα την ψυχολογική μας κατάστασή μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου. Για παράδειγμα μπορεί κάποιος να είναι στεναχωρημένος που οι φίλοι του ξέχασαν τα γενέθλιά του και το γεγονός αυτό να έχει επηρεάσει αρνητικά την διάθεσή του με αποτέλεσμα να είναι οξύθυμος ή μπορεί ακόμη (σε μια ακραία περίπτωση) και να έχει πέσει σε μια μικρή παροδική κατάθλιψη γιατί νιώθει ότι δεν είναι σημαντικός για τους φίλους του. Αλλά αν την στιγμή που ανοίξει την πόρτα του σπιτιού του οι φίλοι του του κάνουν έκπληξη και είναι όλοι μαζεμένοι εκεί για να του ευχηθούν, τότε ενδεχομένως τα θετικά συναισθήματα χαράς που θα νιώσει θα του αλλάξουν και την ψυχολογική διάθεση, θα νιώσει και πάλι σημαντικός για την παρέα του, αλλά και θα πάψει να είναι οξύθυμος πια. Μια άλλη διάσταση του συναισθήματος είναι και οι σωματικές αντιδράσεις που το συνοδεύουν. Το συμπαθητικό και παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα του ατόμου είναι άμεσα συνδεδεμένα με τα συναισθήματα. Κάθε συναίσθημα έχει διαφορετικές σωματικές αντιδράσεις όπως την αυξομείωση της κυκλοφορίας του αίματος, την λειτουργία του πεπτικού συστήματος, τις αυτόματες μυικές αντιδράσεις, την έκκριση ορμονών, τον ιδρώτα, την διαστολή της κόρης των ματιών ή και την αύξηση της λειτουργίας των πνευμόνων. Τέλος, μια τρίτη διάσταση που σχετίζεται φυσικά και με τις άλλες δύο που προαναφέρθηκαν είναι και η γνωστική διάσταση των συναισθημάτων, καθώς για να δημιουργηθεί κάποιο συναίσθημα θα πρέπει πρώτα να γίνει κάποια επεξεργασία των περιβαλλοντικών σημάτων και να υπάρξει μια ερμηνεία τους. Μια κατάσταση μπορεί να είναι θετική για ένα άτομο και ταυτόχρονα αρνητική για ένα άλλο μόνο και μόνο επειδή η επεξεργασία που κάνανε τα άτομα αυτά διαφέρει. Για παράδειγμα ένας διευθυντής μιας εταιρίας απολύεται. Αυτό το γεγονός κατά πάσα πιθανότητα θα είναι αρνητικό για τον διευθυντή γιατί με επεξεργασία του γεγονότος αυτού φτάνει στο συμπέρασμα ότι το μέλλον του απειλείται. Αντίθετα, ένας υφιστάμενός του πιθανόν να χαρεί γιατί μπορεί ο διευθυντής που απολύθηκε να ήταν αυστηρός μαζί του ή γιατί πλέον μπορεί να διεκδικήσει ο ίδιος την θέση του διευθυντή. Η επεξεργασία που κάνει στα γεγονότα τον βοήθησε να φτάσει στον συμπέρασμα ότι το μέλλον θα είναι μάλλον καλύτερο για τον ίδιο και επομένως το άτομο αυτό θα χαρακτηρίζεται από θετικά συναισθήματα. Επίσης, η γνωστική επεξεργασία των σωματικών αντιδράσεων μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα κάποιο συναίσθημα. Για παράδειγμα κάποιος κάνει γυμναστική και ξαφνικά νιώθει ότι η καρδιά του χτυπάει δυνατά αλλά αντί να ερμηνεύσει το γεγονός αυτό ως αποτέλεσμα της γυμναστικής το ερμηνεύει ως ένδειξη ότι έχει κάποιο πρόβλημα υγείας με αποτέλεσμα να αγχωθεί. Επομένως η επεξεργασία και κυρίως η ερμηνεία των εξωατομικών και ενδοατομικών καταστάσεων είναι μια από τις σημαντικότερες πτυχές των συναισθημάτων. Μάλιστα αγχώδεις διαταραχές όπως ο Πανικός, οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην συναισθηματική ερμηνεία των σωματικών συμπτωμάτων. Θετικά συναισθήματα Το θετικό συναίσθημα μπορεί να οριστεί ως το συναίσθημα που προκαλεί ψυχική (ίσως και σωματική) ευχαρίστηση στο άτομο, που το κάνουν να αισθάνεται καλά με τον εαυτό του και με το περιβάλλον του. Τα θετικά συναισθήματα μπορεί να αποτελέσουν πολύτιμο βοηθητικό εργαλείο για πολλούς ανθρώπους και να τους βοηθήσουν να ανταποκριθούν αποτελεσματικότερα στις απαιτήσεις του περιβάλλοντός τους. Αν ένα άτομο χαρακτηρίζεται από θετικά συναισθήματα θα είναι σε γενικές γραμμές πιο αισιόδοξο για το μέλλον του και ενδεχομένως λιγότερο αυστηρό με τον εαυτό του με αποτέλεσμα να έχει μια γενική ευεξία. Αυτό βοηθάει στο να επιτευχθούν οι στόχοι του πιο εύκολα επειδή το άτομο συνεχίζει να προσπαθεί για τους στόχους αυτούς ακόμη και σε αντίξοες συνθήκες, σε αντίθεση με ένα άτομο που επικεντρώνεται στα αρνητικά συναισθήματα με αποτέλεσμα να εγκαταλείπει την προσπάθεια. Επίσης είναι πιθανό το άτομο αυτό να αναπτύσσει πιο πολλές και ποιοτικά καλύτερες σχέσεις με τους γύρω του σε σχέση με κάποιον που βιώνει συνεχώς αρνητικά συναισθήματα. Όλοι θέλουν να τους περιτριγυρίζουν άτομα που έχουν θετική διάθεση γιατί μπορεί να τους την μεταδώσει και κατά συνέπεια να νιώσουν και οι ίδιοι καλά. Επομένως ένα άτομο με θετικά συναισθήματα κοινωνικοποιείται πιο εύκολα και προσαρμόζεται πιο εύκολα σε νέα περιβάλλοντα. Εν τέλει οι θετικές συνέπειες των θετικών συναισθημάτων στην κοινωνικοποίηση του ατόμου είναι από τις πιο εύκολα παρατηρήσιμες, ιδιαίτερα σε μια κοινωνία όπως η σημερινή που απαιτεί σε κάποιο βαθμό την ανάπτυξη καλών διαπροσωπικών ή και επαγγελματικών σχέσεων για να θεωρηθεί κάποιος πετυχημένος. Αλλά τα θετικά συναισθήματα μπορούν να επηρεάσουν άμεσα ακόμη και την σωματική υγεία του ατόμου. Κάθε συναίσθημα συνοδεύεται και από ορισμένα σωματικά συμπτώματα. Τα αρνητικά συναισθήματα σχετίζονται κυρίως με ενεργοποίηση του συμπαθητικού συστήματος, ώστε να θέσουν το άτομο σε κατάσταση ετοιμότητας για να μπορέσει να αντιμετωπίσει έναν ενδεχόμενο κίνδυνο. Αλλά η συχνή και έντονη δραστηριοποίηση του συμπαθητικού συστήματος μπορεί να προκαλέσει βλάβη στον οργανισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το έλκος του στομάχου που μπορεί να προκληθεί από το έντονο άγχος που έχει ως αποτέλεσμα την υπερδραστηριοποίηση του πεπτικού συστήματος. Άλλο παράδειγμα αποτελεί ακόμη και ο καρκίνος, καθώς παρατηρείται το φαινόμενο εμφάνισης καρκίνου αμέσως μετά από μια περίοδο έντονων αρνητικών συναισθημάτων (π.χ. παθολογικό πένθος). Επομένως, το άτομο με το να επικεντρώνεται στα θετικά συναισθήματα αποφεύγει όλες τις κακές συνέπειες που έχουν τα αρνητικά.