Ο άνθρωπος ως ων κοινωνικό ανήκει ή νοιώθει ότι ανήκει σε πολλές ομάδες. Η μορφή, το μέγεθος και η επιρροή της κάθε ομάδας στην οποία ανήκει το άτομο ποικίλλει. Άλλες ομάδες έχουν περισσότερο βιολογική βάση, όπως είναι αυτή της οικογένειας και άλλες είναι κατασκευασμένες από τον άνθρωπο. Χαρακτηριστική ομάδα της δεύτερης περίπτωσης είναι το έθνος.

Ορισμός: Η τελειομανία είναι μία πολυδιάστατη συμπεριφορά, η οποία συνήθως είναι στοιχείο μίας προσωπικότητας η οποία σχετίζεται με έναν αριθμό από ψυχολογικές, διαπροσωπικές και σχετιζόμενες με την επίδοση δυσκολίες. Δεν είναι πρωτογενής διαταραχή από μόνη της, αλλά μπορεί να είναι ένδειξη διαταραχής και πιο συγκεκριμένα της Ψυχαναγκαστικής Διαταραχής. Γενικότερα είναι ένας παράγοντας που δημιουργεί δυσκολίες σε ενήλικες, εφήβους και παιδιά.

Δεν πρέπει να συγχέουμε την τελειομανία με το υγιές κυνήγι της βελτίωσης, το οποίο είναι θετικό γιατί συνήθως συνοδεύεται από μία αίσθηση ικανοποίησης και ολοκλήρωσης μετά από την επίτευξη ενός στόχου. Η τελειομανία ωστόσο δεν είναι μία τέτοια υγιής συμπεριφορά. Οι τελειομανείς θέτουν πολύ υψηλούς, πολλές φορές και άπιαστους στόχους τους οποίους είναι δύσκολο να πετύχουν με αποτέλεσμα να μην είναι ποτέ ευχαριστημένοι από την επίδοσή τους.

Ο Κύκλος της Τελειομανίας

1. Τα άτομα αρχικά θέτουν υψηλούς και μη εύκολα επιτεύξιμους στόχους.
2. Αποτυγχάνουν στην πραγματοποίησή τους γιατί δεν ξέρουν από πού να ξεκινήσουν.
3. Η πίεση για την επίτευξη στόχου και η αναπόφευκτη συνεχής αποτυχία μειώνουν την παραγωγικότητα και αποτελεσματικότητα του ατόμου.
4. Αυτό οδηγεί τα άτομα να είναι αυστηρά με τον εαυτό τους και να αυτοκατηγορούνται, με αποτέλεσμα την χαμηλή αυτοεκτίμηση, το άγχος και την κατάθλιψη.
5. Παρατούν ολοκληρωτικά τους στόχους τους και θέτουν καινούργιους με αποτέλεσμα ο κύκλος να ξαναρχίζει.

Περιγραφή Προβλημάτων και Τυπικών Συμπεριφορών Τελειομανών

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι τελειομανείς είναι πιο αγχώδεις και είναι λιγότερο αποδοτικοί στις εργασίες που έχουν αναλάβει να φέρουν εις πέρας. Ο έντονος φόβος τους για αποτυχία σε συνδυασμό με τους πολύ δύσκολους στόχους που θέτουν έχουν ως αποτέλεσμα την αποτυχία. Ως αποτυχία θεωρούν οποιαδήποτε παρέκκλιση από τον ακριβή τελικό τους στόχο. Αν δεν πετύχουν τον στόχο τους στο έπακρο νιώθουν ανάξιοι. Ο φόβος της αποτυχίας των τελειομανών είναι τόσο έντονος που πολλές φορές έχει αρνητική επίπτωση στην λειτουργικότητά τους μέσα από την καθημερινότητα. Επίσης αντιμετωπίζουν δυσκολία στο να δουν την θετική όψη των γεγονότων.

Ο φόβος για αποτυχία για τους τελειομανείς ισοδυναμεί με τον φόβο μήπως κάνουν λάθος. Αυτός τους ο φόβος οδηγεί στο να χάνουν ευκαιρίες να μάθουν και να ωριμάσουν. Καθοδηγούνται αποκλειστικά από τα «πρέπει» και όχι από τα «θέλω» τους.

Οι τελειομανείς έχουν την τάση να πιστεύουν ότι οι δικές τους προσπάθειες προς επίτευξη κάποιου στόχου είναι μάταιες, αδιέξοδες και ανεπαρκείς. Για τους άλλους πιστεύουν ότι μπορούν να πετύχουν καταβάλλοντας ελάχιστη προσπάθεια, κάνοντας λίγα λάθη, μη βιώνοντας συναισθηματικό στρες και έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό τους.

Ένας άλλος φόβος των τελειομανών είναι ο φόβος της απόρριψης. Δεν θέλουν να ανακαλύψουν οι άλλοι τα λάθη τους γιατί νομίζουν ότι αν γίνει αυτό δεν θα είναι πλέον αποδεκτοί. Με το να είναι τέλειοι προστατεύουν τους εαυτούς τους από την κριτική, την απόρριψη και την αποδοκιμασία.

Οι τελειομανείς συχνά αναφέρονται στην αυτοεκτίμησή τους μόνο σε σχέση με την ικανότητά τους να πετυχαίνουν στόχους και αυτός είναι ένας παράγοντας της χαμηλής τους αυτοεκτίμησης. Με το να θέτουν πολύ δύσκολους στόχους αυξάνουν τις πιθανότητες να μην καταφέρουν να τους πετύχουν, κάτι που έχει άμεση επίπτωση στην αυτοεκτίμησή τους αφού γι’ αυτούς η αυτοεκτίμηση μεταφράζεται ως επίτευξη στόχων.

Επίσης, επειδή συχνά οι τελειομανείς θεωρούν ότι έχουν απογοητεύσει τους άλλους, ιδιαίτερα όταν δεν καταφέρνουν να πετυχαίνουν στόχους, έχουν αυξημένα αισθήματα ντροπής και ενοχών. Για να απαλλαγούν από αυτά τα αρνητικά συναισθήματα εφαρμόζουν ένα αυστηρό καθημερινό πρόγραμμα.

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και το αίσθημα αποτυχίας των τελειομανών σε μεγαλύτερες ηλικίες μπορεί να οδηγήσει στην αυξημένη χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών και άλλων επικίνδυνων και επιβλαβών για την υγεία ουσιών. Επίσης τελειομανή άτομα καταφεύγουν στον τζόγο ή και άλλες συμπεριφορές που εμπεριέχουν την ανάληψη ρίσκου.

Πιθανά Αίτια Τελειομανίας

Υπάρχουν εισηγήσεις ότι οι αιτίες της τελειομανίας πηγάζουν στις σχέσεις των γονέων με τα παιδιά τους. Συγκεκριμένα οι μαθητές που προέρχονται από οικογένειες με μερική ή καθόλου αποδοχή δεν μαθαίνουν πως μπορούν να ικανοποιήσουν τους γονείς τους και αυτοί που προέρχονται από οικογένειες με υπό όρους αποδοχή όπου οι γονείς επιβραβεύουν το παιδί τους μόνο όταν πλήρης επιτυχία, έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν τελειομανία.

Άλλες πιθανές αιτίες της τελειομανίας είναι η αντιγραφή από πλευράς του παιδιού των προτύπων συμπεριφοράς των τελειομανών γονέων ή η προσπάθεια ανταγωνισμού των τελειομανών συγγενών του αλλά και η τάση των δασκάλων να επιζητούν την τελειότητα και να κριτικάρουν τις ατέλειες στα επιτεύγματα των παιδιών.

Μορφές Τελειομανίας

Το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας αναφέρεται σε τρεις πιθανές εκδοχές τελειομανίας και σύμφωνα με τον Καναδικό Σύνδεσμο Ψυχολογίας καθένα από αυτά τα είδη σχετίζεται με διαφορετικού τύπου προβλήματα

1. Εσωτερικά κατευθυνόμενοι τελειομανείς: το άτομο τείνει να θέτει υψηλά προσωπικά πρότυπα επιτυχίας. θεωρείται ότι σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν προβλήματα κατάθλιψης και νευρική ανορεξία.
2. Εξωτερικά κατευθυνόμενοι τελειομανείς: το άτομο αναμένει από τους άλλους να είναι τέλειοι στις εργασιακές τους επιδόσεις. θεωρείται ότι σχετίζονται με προβλήματα όπως ανικανοποίηση από το γάμο τους, τη σεξουαλική ζωή τους αλλά και θυμό.
3. Κοινωνικά κατευθυνόμενοι τελειομανείς: το άτομο πιστεύει ότι τα άλλα άτομα αναμένουν την τελειότητα για τον εαυτό τους. θεωρείται ότι σχετίζονται με συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης, αλλά και με διατροφικές διαταραχές.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Brophy J. (1996). Teaching problem students. NY: Guildford
• Hewitt P. (2000). Psychology works for perfectionism. Canadian Psychological Association.
• Thompson T., Foreman P. & Martin F. (2000). Impostor fears and Perfectionistic Concern Over Mistakes. Personality and Individual Differences

Ορισμός: Οι διαταραχές ύπνου περιλαμβάνουν οποιαδήποτε δυσκολία σχετική με τον ύπνο. Πιο συγκεκριμένα δυσκολία στο να κοιμηθεί κάποιος, να κοιμάται σε ακατάλληλες ώρες, υπερυπνία, ή και μη φυσιολογικές συμπεριφορές κατά τη διάρκεια του ύπνου. Βασικές Κατηγορίες Διαταραχών Ύπνου Οι διαταραχές του ύπνου, σύμφωνα με το DSM IV–TR, χωρίζονται σε 4 μεγάλους τομείς, ανάλογα με την αιτιολογία τους:

• Κύριες διαταραχές ύπνου(δεν σχετίζονται με τις αιτιολογίες των υπόλοιπων 3 κατηγοριών)
  • Dysomnias: Χαρακτηρίζονται από ανωμαλίες στην χρονική διάρκεια, την ποιότητα, αλλά και την ώρα που ένα άτομο κοιμάται
  • Parasomnia: Χαρακτηρίζονται από ανώμαλες συμπεριφορές ή φυσιολογικής φύσεως γεγονότα που σχετίζονται με τον ύπνο, τα συγκεκριμένα στάδια του ύπνου και τις εναλλαγές ύπνου – ξύπνιου
• Διαταραχές ύπνου σχετιζόμενες με ψυχοπαθολογία: Οι διαταραχές ύπνου έρχονται ως αποτέλεσμα της ψυχοπαθολογίας.
• Διαταραχές ύπνου σχετιζόμενες με κλινικά προβλήματα: Οι διαταραχές ύπνου έρχονται ως αποτέλεσμα των διαταραχών στην υγεία του ατόμου, οι οποίες πιθανώς επηρεάζουν τον κύκλο ύπνου – ξύπνιου
• Διαταραχές ύπνου σχετιζόμενες με χρήση ουσιών: Οι διαταραχές ύπνου ως αποτέλσμα χρήσης ουσιών (καφεΐνη, φάρμακα κτλ)

Υπάρχουν περισσότερες από 100 διαταραχές ύπνου τις οποίες μπορούμε να τις χωρίσουμε, ανάλογα με τη φύση τους, σε 4 βασικές κατηγορίες:

• Δυσκολία στο να κοιμηθεί και να παραμείνει κοιμισμένος
• Δυσκολία στο να παραμείνει ξύπνιος
• Δυσκολία να ακολουθήσει ένα κανονικό πρόγραμμα ύπνου
• Προβληματικές συμπεριφορές κατά τη διάρκεια του ύπνου

Αϋπνία Το βασικό στοιχείο της “Κύριας Αϋπνίας” (Primary Insomnia) είναι τα παράπονα για δυσκολίες κάποιου να μπορέσει κοιμηθεί ή να παραμείνει κοιμισμένος ή μη αναζωογονητικό ύπνο για τουλάχιστον έναν μήνα, κάτι που δημιουργεί προβλήματα στην κοινωνική, επαγγελματική ή άλλη περιοχή της καθημερινότητας του ατόμου. Τα προβλήματα ύπνου δεν εμφανίζονται ταυτόχρονα με άλλη διαταραχή του ύπνου ή άλλη ψυχοπαθολογία και δεν αποτελούν άμεσο αποτέλεσμα της κατάχρησης ουσιών ή άλλου σωματικού προβλήματος υγείας. Η αϋπνία είναι μία διαταραχή που ανήκει στην κατηγορία που το άτομο δυσκολεύεται να κοιμηθεί και περιλαμβάνει οποιονδήποτε συνδυασμό των πιο κάτω συμπεριφορών:

• Δυσκολία στο να κοιμηθεί κανείς, να παραμείνει κοιμισμένος
• Διακοπτόμενος ύπνος
• Ξύπνημα στις πολύ πρωινές ώρες

Διαγνωστικά Κριτήρια DSM

1. Παράπονα για δυσκολία του ατόμου να κοιμηθεί ή να παραμείνει κοιμισμένο ή για μη αναζωογονητικό ύπνο, για τουλάχιστον 1 μήνα
2. Η διαταραχή του ύπνου προκαλεί προβλήματα στην κοινωνική, επαγγελματική ή άλλη περιοχή της καθημερινότητας του ατόμου
3. Η διαταραχή δεν συμβαίνει ταυτόχρονα με τις διαταραχές της Ναρκοληψίας, των Διαταραχών ύπνου σχετιζόμενων με την Αναπνοή, της Διαταραχής των Κιρκαδιανών Ρυθμών, ή της Parasomnia
4. Η διαταραχή δεν συμβαίνει ταυτόχρονα με κάποια άλλη ψυχοπαθολογική διαταραχή (Μείζον Καταθλιπτικό Επεισόδιο, Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή, κτλ)
5. Η διαταραχή του ύπνου δεν είναι αποτέλεσμα χρήσης ουσιών.

Τα επεισόδια αϋπνίας μπορεί να είναι προσωρινά, βραχυπρόθεσμα (2-3 εβδομάδες) ή χρόνια. Η αϋπνία είναι η συχνότερη από τις διαταραχές ύπνου η οποία συμβαίνει περιστασιακά στο 35% του πληθυσμού και χρόνια στο 15% των ενηλίκων. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι γυναίκες παρουσιάζουν πιο συχνά αϋπνία από τους άνδρες και η συχνότητα αυξάνεται με την ηλικία. Ξεκινάει συνήθως στην ενηλικίωση ή στη μέση ηλικία, αν και αξίζει να σημειωθεί ότι μερικές έρευνες δείχνουν ότι κακές συμπεριφορές ύπνου παρουσιάζονται ήδη από την παιδική ηλικία. Σίγουρα η αϋπνία είναι ένα σημαντικό και ιδιαίτερα εκτεταμένο πρόβλημα. Αιτίες πρόκλησης αϋπνίας Ψυχολογικοί παράγοντες Στρεσογόννες καταστάσεις, όπως μια εξέταση, δυσκολίες στις σχέσεις συχνά προκαλούν διαταραχές ύπνου. Ένας άλλος παράγοντας είναι η σύνδεση του υπνοδωματίου, του κρεβατιού και της ρουτίνας που ακολουθεί κάποιος πριν πάει για ύπνο, λόγω ύπαρξης ενός στρεσογόννου παράγοντα (όπως η εξέταση). Ακόμα και αν φύγει ο στρεσογόννος παράγοντας (η εξέταση) οι δυσκολίες στον ύπνο παραμένουν, καθώς έχει γίνει ήδη η σύνδεση. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Ακόμα και σκέψεις οι οποίες δεν αφορούν τον ύπνο, όπως μελλοντικά σχέδια, “brainstorming”, ή η αναπόληση των γεγονότων της ημέρας που πέρασε είναι παράγοντες οι οποίοι μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της αϋπνίας. Ψυχοπαθολογία Η αϋπνία συχνά σχετίζεται με κάποιο βαθμό ψυχοπαθολογίας, όπως η ύπαρξη δυσθυμίας, ή αγχωδών διαταραχών. Ακόμη οι έρευνες δεν έχουν δείξει ξεκάθαρα τη συσχέτιση μεταξύ της αϋπνίας και της ψυχοπαθολογίας. Κακές συνθήκες ύπνου Ο όρος αυτός αναφέρεται στις καθημερινές δραστηριότητες και συνθήκες που δεν βοηθούν την διατήρηση ενός καλού επιπέδου στον ύπνο. Παραδείγματα αποτελούν οι μικρής διάρκειας ύπνοι κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι υπερβολικές ώρες στο κρεβάτι, ακανόνιστο ωράριο ύπνου, παθητικότητα, χρήση ουσιών που δεν βοηθούν τον ύπνο, όπως καφεϊνη, σωματική άσκηση πριν τον ύπνο, ένα κακό περιβάλλον ύπνου (π.χ. κακό κρεβάτι, άβολο μαξιλάρι, κακές συνθήκες φωτισμού κτλ) Ηλικία Στους μεγαλύτερους ενήλικες παρουσιάζονται πιο συχνά προβλήματα με τον ύπνο, παρά στις μικρότερες ηλικίες (οι ηλικωμένοι καταναλώνουν πολλά υπνωτικά ,4 φορές περισσότερα από τους μεσήλικες). Δεν είναι ξεκάθαρο ακόμη εάν η γήρανση σχετίζεται με την παρουσίαση διαταραχών ύπνου ή εάν η αλλαγή των συνηθειών του ύπνου είναι φυσιολογική μέσα στα πλαίσια της τρίτης ηλικίας. Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Allen, B. (2004). U.S. National Library of Medicine: Sleep Disorders.
• American Psychiatric Association (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th edn). Washington, DC: American Psychiatric Association.
• Barlow, D., Durand, M. (2000). Ψυχοπαθολογία και Παθολογική Συμπεριφορά: Μία Σύνθετη Βιοψυχοκοινωνική Προσέγγιση (Μ. Μπαρμπάτση, Trans.). Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην